Dante Alighieri: La Divina Commedia
Inferno • Canto XXV
Al fine de le sue parole il ladro
le mani alzò con amendue le fiche,
gridando: «Togli, Dio, ch’a te le squadro!».
Da indi in qua mi fuor le serpi amiche,
perch’ una li s’avvolse allora al collo,
come dicesse ‘Non vo’ che più diche’;
e un’altra a le braccia, e rilegollo,
ribadendo sé stessa sì dinanzi,
che non potea con esse dare un crollo.
Ahi Pistoia, Pistoia, ché non stanzi
d’incenerarti sì che più non duri,
poi che ’n mal fare il seme tuo avanzi?
Per tutt’ i cerchi de lo ’nferno scuri
non vidi spirto in Dio tanto superbo,
non quel che cadde a Tebe giù da’ muri.
El si fuggì che non parlò più verbo;
e io vidi un centauro pien di rabbia
venir chiamando: «Ov’ è, ov’ è l’acerbo?».
Maremma non cred’ io che tante n’abbia,
quante bisce elli avea su per la groppa
infin ove comincia nostra labbia.
Sovra le spalle, dietro da la coppa,
con l’ali aperte li giacea un draco;
e quello affuoca qualunque s’intoppa.
Lo mio maestro disse: «Questi è Caco,
che, sotto ’l sasso di monte Aventino,
di sangue fece spesse volte laco.
Non va co’ suoi fratei per un cammino,
per lo furto che frodolente fece
del grande armento ch’elli ebbe a vicino;
onde cessar le sue opere biece
sotto la mazza d’Ercule, che forse
gliene diè cento, e non sentì le diece».
Mentre che sì parlava, ed el trascorse,
e tre spiriti venner sotto noi,
de’ quai né io né ’l duca mio s’accorse,
se non quando gridar: «Chi siete voi?»;
per che nostra novella si ristette,
e intendemmo pur ad essi poi.
Io non li conoscea; ma ei seguette,
come suol seguitar per alcun caso,
che l’un nomar un altro convenette,
dicendo: «Cianfa dove fia rimaso?»;
per ch’io, acciò che ’l duca stesse attento,
mi puosi ’l dito su dal mento al naso.
Se tu se’ or, lettore, a creder lento
ciò ch’io dirò, non sarà maraviglia,
ché io che ’l vidi, a pena il mi consento.
Com’ io tenea levate in lor le ciglia,
e un serpente con sei piè si lancia
dinanzi a l’uno, e tutto a lui s’appiglia.
Co’ piè di mezzo li avvinse la pancia
e con li anterïor le braccia prese;
poi li addentò e l’una e l’altra guancia;
li diretani a le cosce distese,
e miseli la coda tra ’mbedue
e dietro per le ren sù la ritese.
Ellera abbarbicata mai non fue
ad alber sì, come l’orribil fiera
per l’altrui membra avviticchiò le sue.
Poi s’appiccar, come di calda cera
fossero stati, e mischiar lor colore,
né l’un né l’altro già parea quel ch’era:
come procede innanzi da l’ardore,
per lo papiro suso, un color bruno
che non è nero ancora e ’l bianco more.
Li altri due ’l riguardavano, e ciascuno
gridava: «Omè, Agnel, come ti muti!
Vedi che già non se’ né due né uno».
Già eran li due capi un divenuti,
quando n’apparver due figure miste
in una faccia, ov’ eran due perduti.
Fersi le braccia due di quattro liste;
le cosce con le gambe e ’l ventre e ’l casso
divenner membra che non fuor mai viste.
Ogne primaio aspetto ivi era casso:
due e nessun l’imagine perversa
parea; e tal sen gio con lento passo.
Come ’l ramarro sotto la gran fersa
dei dì canicular, cangiando sepe,
folgore par se la via attraversa,
sì pareva, venendo verso l’epe
de li altri due, un serpentello acceso,
livido e nero come gran di pepe;
e quella parte onde prima è preso
nostro alimento, a l’un di lor trafisse;
poi cadde giuso innanzi lui disteso.
Lo trafitto ’l mirò, ma nulla disse;
anzi, co’ piè fermati, sbadigliava
pur come sonno o febbre l’assalisse.
Elli ’l serpente e quei lui riguardava;
l’un per la piaga e l’altro per la bocca
fummavan forte, e ’l fummo si scontrava.
Taccia Lucano ormai là dov’ e’ tocca
del misero Sabello e di Nasidio,
e attenda a udir quel ch’or si scocca.
Taccia di Cadmo e d’Aretusa Ovidio,
ché se quello in serpente e quella in fonte
converte poetando, io non lo ’nvidio;
ché due nature mai a fronte a fronte
non trasmutò sì ch’amendue le forme
a cambiar lor matera fosser pronte.
Insieme si rispuosero a tai norme,
che ’l serpente la coda in forca fesse,
e ’l feruto ristrinse insieme l’orme.
Le gambe con le cosce seco stesse
s’appiccar sì, che ’n poco la giuntura
non facea segno alcun che si paresse.
Togliea la coda fessa la figura
che si perdeva là, e la sua pelle
si facea molle, e quella di là dura.
Io vidi intrar le braccia per l’ascelle,
e i due piè de la fiera, ch’eran corti,
tanto allungar quanto accorciavan quelle.
Poscia li piè di rietro, insieme attorti,
diventaron lo membro che l’uom cela,
e ’l misero del suo n’avea due porti.
Mentre che ’l fummo l’uno e l’altro vela
di color novo, e genera ’l pel suso
per l’una parte e da l’altra il dipela,
l’un si levò e l’altro cadde giuso,
non torcendo però le lucerne empie,
sotto le quai ciascun cambiava muso.
Quel ch’era dritto, il trasse ver’ le tempie,
e di troppa matera ch’in là venne
uscir li orecchi de le gote scempie;
ciò che non corse in dietro e si ritenne
di quel soverchio, fé naso a la faccia
e le labbra ingrossò quanto convenne.
Quel che giacëa, il muso innanzi caccia,
e li orecchi ritira per la testa
come face le corna la lumaccia;
e la lingua, ch’avëa unita e presta
prima a parlar, si fende, e la forcuta
ne l’altro si richiude; e ’l fummo resta.
L’anima ch’era fiera divenuta,
suffolando si fugge per la valle,
e l’altro dietro a lui parlando sputa.
Poscia li volse le novelle spalle,
e disse a l’altro: «I’ vo’ che Buoso corra,
com’ ho fatt’ io, carpon per questo calle».
Così vid’ io la settima zavorra
mutare e trasmutare; e qui mi scusi
la novità se fior la penna abborra.
E avvegna che li occhi miei confusi
fossero alquanto e l’animo smagato,
non poter quei fuggirsi tanto chiusi,
ch’i’ non scorgessi ben Puccio Sciancato;
ed era quel che sol, di tre compagni
che venner prima, non era mutato;
l’altr’ era quel che tu, Gaville, piagni.
DE HEL - ZANG XXV
(Vertaling Jules Grandgagnage, 2025)
licentie CC BY-NC-ND 4.0
Na zijn laatste woorden hief de dief
zijn beide vuisten naar de hemel, roepend:
"Pak aan, God, ze zijn op jou gericht!"
Vanaf dan waren de slangen mijn vrienden;
want één kronkelde zich om zijn nek, alsof
ze zei: "Ik wil niet dat je nog meer zegt";
En een andere bond zijn armen weer vast
en wikkelde zich zo strak om hem heen
dat elke beweging ermee onmogelijk werd.
O, Pistoia, Pistoia! Waarom besluit je niet
je op te branden zodat je niet meer bestaat,
omdat je kwaad je nageslacht besmet?
In all duistere kringen van de hel
zag ik geen trotser geest God zo tarten,
zelfs niet hij die van Thebes muren viel.
Hij vluchtte zonder nog een woord te zeggen;
en ik zag een centaur die woedend riep:
"Waar? Waar is die verbitterde?"
Maremma, gis ik, heeft niet zoveel slangen
als deze op zijn dierenrug droeg, tot waar
zijn menselijke gestalte een aanvang nam.
Op de schouders, net achter de nek,
lag met uitgespreide vleugels een draak,
die alles in brand stak hij tegenkwam.
Mijn meester zei: "Dit is Cacus, die
onder de rots van de berg Aventijn,
vaak meren van bloed heeft gemaakt.
Hij neemt niet dezelfde weg als zijn broers,
vanwege de bedrieglijke diefstal die hij pleegde
van de grote kudde in zijn buurt;
waarop zijn kwade streken werden gestopt
door Hercules' knuppel, met honderd slagen
waarvan hij er zelfs geen tien voelde."
Terwijl hij zo sprak, was hij voorbijgegaan,
en kwamen er drie geesten onder ons
die noch ik, noch mijn Gids opmerkten,
op welk moment ze riepen: "Wie ben jij?"
waarop ons verhaal stopte, en toen
letten wij alleen nog maar op hen.
Ik kende die geesten niet; maar het gebeurde,
zoals het in sommige zaken wel gebeurt,
dat de ene de andere moest noemen,
uitroepend: "Waar kan Cianfa gebleven zijn?"
waarop ik, zodat de Leider zou opletten,
snel van kin tot neus mijn vinger legde.
Als u, Lezer, nu aarzelt om te geloven
wat ik zal zeggen, zal het geen wonder zijn,
want ik die 't zag, geloof het nauwelijks zelf.
Terwijl ik met hoge wenkbrauwen toekeek,
schoot een slang gewapend met zes poten
naar voren en klampte zich aan hem vast.
De middelste poten wonden zich om zijn buik,
met de voorste hield hij zijn armen vast
en beet dan een voor een in beide wangen;
De achterste strekte hij uit over zijn dijen,
en stak zijn staart tussen beide door
en langs zijn lendenen en rug omhoog.
Nooit wond klimop zich zo strak
rond de boom als dit monster de zondaar
met zijn ledematen omwikkelde.
Zo vloeiden ze tezamen als waren ze
van hete was en hun kleuren versmolten
zodat geen een zich van de andere onderscheidde:
Gelijk, voor het branden van 't papier,
een bruine kleur tevoorschijn komt
die nog niet zwart is en het witte sterft.
De andere twee keken toe, en ieder van hen
riep: "O, Agnello, hoe verander je!
Zie, je bent nu noch twee noch één."
Reeds waren de beide hoofden één geworden;
Toen verschenen er twee figuren vermengd
tot één gezicht, waarin twee zich hadden verloren.
Nu vormden zich twee armen uit twee stompen;
dijen met benen, buik en borst verschenen
en ledematen zoals men nooit aanschouwde.
't Vroeger aanschijn was geheel verdwenen:
het perverse beeld van twee noch één,
zo schreed de gestalte weg met trage pas.
Gelijk een hagedis onder de gesel
van de hondsdagen, van struik wisselend,
als een kleurige straal de weg oversteekt,
zo verscheen, komend naar de buiken
van de twee anderen, een vurig slangetje,
bleek en zwart als een peperkorrel.
En dat deel dat eerst ons voedsel ontvangt
doorboorde zij bij een van hen en viel
vervolgens uitgestrekt voor hem neer.
De doorboorde keek ernaar, maar zei niets;
hij geeuwde in plaats met bewegingloze voeten
alsof slaap of koorts hem had bevangen.
Hij staarde naar de slang, de slang naar hem;
De hevige rook van d'ene door de wond,
van d'andere door de mond, vermengde zich.
Zwijg nu, Lucanus, over de ellendige Sabellus
en Nassidius, en wacht om te horen
wat hier nu zal worden opgeworpen.
Wees stil Ovidius, van Cadmus en Arethusa;
dat hij hem al dichtend in een slang, en haar
in een bron verandert, benijd ik hem niet,
daar hij nooit twee naturen zo veranderde,
oog in oog, dat beide vormen genegen waren
om elkaars stof uit te wisselen.
Samen reageerden ze op zulke wijze,
dat de slang de staart tot vork maakte,
en de gewonde de voeten samentrok.
De benen, tot en met de dijen, versmolten zo
dat in korte tijd de plaats van binding
niet meer duidelijk te zien was.
Die met de gespleten staart nam de figuur aan
die d' andere verloor, en zijn huid
werd soepel, en die van de andere hard.
Ik zag de armen door d' oksels naar binnen gaan
en hoe de korte voeten van het reptiel
zo lang werden als d' andere verkortten.
Dan werden de achterpoten samengedraaid
tot het lid dat de mens verbergt
en d' ellendige zag de zijne gespleten.
En terwijl de rook beiden omsluiert
met nieuwe kleuren en de ene behaart
en de andere van haar ontdoet,
stijgt de ene op en val de andere,
zonder hun zondige ogen af te wenden,
waarbij ze elkaars gezicht ruilen.
Die rechtop stond trok de muil naar de slapen,
en van de stof die daar teveel ontstond
staken de oren uit de holle wangen;
Dat wat niet verschoof werd vastgehouden
en van de overschot een neus gemaakt
en zijn lippen zwollen zoals passend was.
Die op de grond ligt, steekt zijn snuit naar voren,
en trekt zijn oren naar achteren in zijn hoofd,
zoals de slak doet met zijn voelhorens;
Zo wordt de tong, die eerst voor spraak geschikt was,
gespleten, en de gevorkte bij de andere
gaat nu dicht, en de rook houdt op.
De ziel, die beest was geworden, vluchtte
sissend door het dal, terwijl de andere
hem sprekend en spuwend achternaging.
Toen keerde hij hem zijn nieuwe rug toe, en zei
tegen de ander: "Ik wil dat Buoso rent,
zoals ik deed, kruipend over deze straat."
Zo zag ik het zevende bezinksel veranderen
en vergeef me als door al het nieuwe
mijn pen zou beginnen af te dwalen.
En hoewel mijn ogen enigszins
verward waren en mijn geest ontmoedigd,
toch konden zij niet zomaar aan mij ontsnappen,
maar ik zag duidelijk Puccio Sciancato;
en hij was de enige van de drie metgezellen,
die eerst verschenen die niet veranderde;
De ander was hij die Gij, Gaville, beweent.
--> Ga verder met De Hel, Zang XXVI