Dante Alighieri: La Divina Commedia
Inferno • Canto XII
Era lo loco ov’ a scender la riva
venimmo, alpestro e, per quel che v’er’ anco,
tal, ch’ogne vista ne sarebbe schiva.
Qual è quella ruina che nel fianco
di qua da Trento l’Adice percosse,
o per tremoto o per sostegno manco,
che da cima del monte, onde si mosse,
al piano è sì la roccia discoscesa,
ch’alcuna via darebbe a chi sù fosse:
cotal di quel burrato era la scesa;
e ’n su la punta de la rotta lacca
l’infamïa di Creti era distesa
che fu concetta ne la falsa vacca;
e quando vide noi, sé stesso morse,
sì come quei cui l’ira dentro fiacca.
Lo savio mio inver’ lui gridò: «Forse
tu credi che qui sia ’l duca d’Atene,
che sù nel mondo la morte ti porse?
Pàrtiti, bestia, ché questi non vene
ammaestrato da la tua sorella,
ma vassi per veder le vostre pene».
Qual è quel toro che si slaccia in quella
c’ha ricevuto già ’l colpo mortale,
che gir non sa, ma qua e là saltella,
vid’ io lo Minotauro far cotale;
e quello accorto gridò: «Corri al varco;
mentre ch’e’ ’nfuria, è buon che tu ti cale».
Così prendemmo via giù per lo scarco
di quelle pietre, che spesso moviensi
sotto i miei piedi per lo novo carco.
Io gia pensando; e quei disse: «Tu pensi
forse a questa ruina, ch’è guardata
da quell’ ira bestial ch’i’ ora spensi.
Or vo’ che sappi che l’altra fïata
ch’i’ discesi qua giù nel basso inferno,
questa roccia non era ancor cascata.
Ma certo poco pria, se ben discerno,
che venisse colui che la gran preda
levò a Dite del cerchio superno,
da tutte parti l’alta valle feda
tremò sì, ch’i’ pensai che l’universo
sentisse amor, per lo qual è chi creda
più volte il mondo in caòsso converso;
e in quel punto questa vecchia roccia,
qui e altrove, tal fece riverso.
Ma ficca li occhi a valle, ché s’approccia
la riviera del sangue in la qual bolle
qual che per vïolenza in altrui noccia».
Oh cieca cupidigia e ira folle,
che sì ci sproni ne la vita corta,
e ne l’etterna poi sì mal c’immolle!
Io vidi un’ampia fossa in arco torta,
come quella che tutto ’l piano abbraccia,
secondo ch’avea detto la mia scorta;
e tra ’l piè de la ripa ed essa, in traccia
corrien centauri, armati di saette,
come solien nel mondo andare a caccia.
Veggendoci calar, ciascun ristette,
e de la schiera tre si dipartiro
con archi e asticciuole prima elette;
e l’un gridò da lungi: «A qual martiro
venite voi che scendete la costa?
Ditel costinci; se non, l’arco tiro».
Lo mio maestro disse: «La risposta
farem noi a Chirón costà di presso:
mal fu la voglia tua sempre sì tosta».
Poi mi tentò, e disse: «Quelli è Nesso,
che morì per la bella Deianira,
e fé di sé la vendetta elli stesso.
E quel di mezzo, ch’al petto si mira,
è il gran Chirón, il qual nodrì Achille;
quell’ altro è Folo, che fu sì pien d’ira.
Dintorno al fosso vanno a mille a mille,
saettando qual anima si svelle
del sangue più che sua colpa sortille».
Noi ci appressammo a quelle fiere isnelle:
Chirón prese uno strale, e con la cocca
fece la barba in dietro a le mascelle.
Quando s’ebbe scoperta la gran bocca,
disse a’ compagni: «Siete voi accorti
che quel di retro move ciò ch’el tocca?
Così non soglion far li piè d’i morti».
E ’l mio buon duca, che già li er’ al petto,
dove le due nature son consorti,
rispuose: «Ben è vivo, e sì soletto
mostrar li mi convien la valle buia;
necessità ’l ci ’nduce, e non diletto.
Tal si partì da cantare alleluia
che mi commise quest’ officio novo:
non è ladron, né io anima fuia.
Ma per quella virtù per cu’ io movo
li passi miei per sì selvaggia strada,
danne un de’ tuoi, a cui noi siamo a provo,
e che ne mostri là dove si guada,
e che porti costui in su la groppa,
ché non è spirto che per l’aere vada».
Chirón si volse in su la destra poppa,
e disse a Nesso: «Torna, e sì li guida,
e fa cansar s’altra schiera v’intoppa».
Or ci movemmo con la scorta fida
lungo la proda del bollor vermiglio,
dove i bolliti facieno alte strida.
Io vidi gente sotto infino al ciglio;
e ’l gran centauro disse: «E’ son tiranni
che dier nel sangue e ne l’aver di piglio.
Quivi si piangon li spietati danni;
quivi è Alessandro, e Dïonisio fero
che fé Cicilia aver dolorosi anni.
E quella fronte c’ha ’l pel così nero,
è Azzolino; e quell’ altro ch’è biondo,
è Opizzo da Esti, il qual per vero
fu spento dal figliastro sù nel mondo».
Allor mi volsi al poeta, e quei disse:
«Questi ti sia or primo, e io secondo».
Poco più oltre il centauro s’affisse
sovr’ una gente che ’nfino a la gola
parea che di quel bulicame uscisse.
Mostrocci un’ombra da l’un canto sola,
dicendo: «Colui fesse in grembo a Dio
lo cor che ’n su Tamisi ancor si cola».
Poi vidi gente che di fuor del rio
tenean la testa e ancor tutto ’l casso;
e di costoro assai riconobb’ io.
Così a più a più si facea basso
quel sangue, sì che cocea pur li piedi;
e quindi fu del fosso il nostro passo.
«Sì come tu da questa parte vedi
lo bulicame che sempre si scema»,
disse ’l centauro, «voglio che tu credi
che da quest’ altra a più a più giù prema
lo fondo suo, infin ch’el si raggiunge
ove la tirannia convien che gema.
La divina giustizia di qua punge
quell’ Attila che fu flagello in terra,
e Pirro e Sesto; e in etterno munge
le lagrime, che col bollor diserra,
a Rinier da Corneto, a Rinier Pazzo,
che fecero a le strade tanta guerra».
Poi si rivolse e ripassossi ’l guazzo.
DE HEL - ZANG XII
(Vertaling Jules Grandgagnage, 2024)
De plek die we bereikten voor onze afdaling
was als de woeste Alpen; en de aanblik
van wat daar lag, zou ieder doen terugdeinzen.
Net als de bergval die door een aardbeving
of zwakke stutten aan deze kant van Trente
de stroom Adige raakte op zijn flank,
die vanaf de bergtop waarvan hij vertrok
duwend naar de vlakte, de rots verbrijzelde,
zo een pad makend voor wie boven was:
zo leek ons de doorgang naar die kloof.
En aan de rand boven de gebarsten afgrond,
lag de schande van Kreta uitgestrekt,
eens verwekt in een nagebootste koe;
en toen het monster ons zag, beet hij zichzelf
als door innerlijke woede verscheurd.
Mijn wijze wendde zich tot hem en riep:
"Misschien denk je: daar is de hertog van Athene,
die mij doodde in de bovenwereld!
Ga weg, beest; hij kwam hier niet, onderwezen
door je zuster; alles wat hij wil
is om hier je kwellingen te aanschouwen."
Zoals de stier die losbreekt nadat hij reeds
de dodelijke slag heeft ontvangen,
niet wetend waarnaartoe maar wat rondspringt,
dit zag ik toen de Minotaurus doen;
en mijn gids riep: “Ren naar de pas;
't is beter af te dalen voor zijn razernij."
Dus baanden we ons een weg over stenen,
die vaak onder mijn voeten bewogen, niet gewend
om zulke zware last te moeten dragen.
Hij zag me peinzen en zei: "Wellicht denk je
aan die gevallen rotsmassa, bewaakt
door de toorn van 't monster die ik bedwong.
Nu wil ik dat je weet: die andere keer
dat ik afdaalde in de lagere Hel,
was deze massa nog niet ingestort;
maar kort voordat, als ik me goed herinner,
degene kwam die een grote buit zielen
aan Dis ontnam in de hoogste hellekring,
beefde aan alle kanten de steilste vallei
zo hevig dat naar 'k meende het universum
de liefde voelde en de wereld, volgens enkelen,
vaak chaotisch werd en op dat moment,
hier en elders, viel deze oude rots
in stukken en verbrokkeld naar beneden.
Maar richt je blik nu naar de vallei, want daar
nadert de stroom van kolkend bloed van hen
die anderen met geweld hebben verwond."
O, blinde hebzucht en krankzinnige woede,
die ons zo opjutten in dit korte leven,
en ons voor eeuwig in zulk verdriet storten!
Ik zag een brede greppel die was gebogen
zodat hij heel die vlakte kon omvatten,
zoals mijn gids eerder had gezegd;
en tussen de stroom en de rotswand renden
rijen Centauren, gewapend met pijlen, zoals ze
in de wereld hierboven vroeger jaagden.
Toen ze ons zagen afdalen, stonden ze stil;
en na het uitkiezen van bogen en pijlen,
verlieten drie van hen de grotere groep;
en één riep al van verre: "Welke martelaar
daalt daar af van onze helling? Spreek nu
voorzichtig, anders schiet ik met mijn boog."
Mijn meester zei: "Alleen Chiron zullen wij
antwoord geven als we bij hem zijn;
je driest gedrag heeft je nooit goed gediend."
Dan stootte hij me aan en zei: "Die ene
is Nessus, die voor de mooie Deianira stierf
en wiens eigen bloed hem wist te wreken.
En in het midden, starend naar zijn borst,
staat machtige Chiron, die Achilles grootbracht;
de derde is Pholus, die zo vol woede was.
En rond de sloot gaan ze met duizenden,
en schieten elke ziel die zich hoger
uit het bloed verheft dan zijn schuld."
We naderden nu die trotse creaturen;
Chiron trok een pijl en met de inkeping
spreidde hij zijn baard langs zijn kaken.
Toen hij zijn enorme mond had ontbloot,
zei hij tegen zijn metgezellen: "Zag je
die achterste bewegen wat hij aanraakt?
Dode zolen zijn dat niet gewend."
En mijn goede gids, nabij de borst
van de Centaur waar beider naturen samenvallen,
antwoordde: "Hij leeft, en zo alleen
ben ik verplicht hem 't gure dal te tonen.
Geen genot, maar noodzaak bracht hem hier.
Want zij die mij dit opdroeg, daalde neer
bij het koorgezang van halleluja's:
Geen rover is hij, en ik geen dief van zielen.
Maar door de Macht die mijn stappen duldt
om over zo'n wild pad te reizen, geef ons
een van jullie om ons te vergezellen
en laat hem wijzen waar we kunnen doorwaden,
en laat hem hier op zijn rug dragen:
hij is geen geest die door de lucht kan vliegen."
Toen draaide Chiron zich om naar rechts en zei
tegen Nessus: "Keer terug en wees hun gids;
als andere groepen je storen, weer ze dan af."
Nu, met onze trouwe escorte, gingen we
langs de bloedrode, kokende slootoevers,
waar we het kokend vlees luid hoorden schreeuwen.
'k Zag sommigen tot aan de wenkbrauw weggezonken;
de grote Centaur zei: “Dit zijn de tirannen
die zich op aarde aan bloed en macht vergrepen.
Hier betreuren ze hun misdaden; hier zijn
zowel Alexander als de felle Dionysius,
die Sicilië vele jaren kwelde.
En 't gindse hoofd met zwarte lokken is Ezzelino;
die andere daar, de blonde, is Obizzo
van Este, hij die inderdaad ten onder ging
in de wereld door zijn felle zoon."
Toen wendde ik mij tot de dichter, die sprak:
"Laat hem je eerste gids zijn, ik je tweede."
Een stukje verder, bleef de Centaur staan
boven een groep die leek uit te stijgen
boven het kokende bloed tot aan hun kelen.
Hij wees naar een schim, alleen, apart,
en zei: "In Gods schoot spietste hij
het hart dat op de Theems nog wordt vereerd."
Toen zag ik sommigen die hun hoofd
en zelfs hun volle borst boven hielden;
onder hen herkende ik er velen.
En zo werd het bloed steeds ondieper
tot het alleen de voeten verschroeide; en hier
vonden we een doorwaadbare plek.
"Zoals je ziet, wordt aan deze kant
de beek voortdurend dunner," zei de Centaur,
"nu wil ik je overtuigen dat het beekje,
langs de andere kant, langzaam dieper
zal worden tot de bedding de diepte bereikt
waar wraakbare tirannie moet kreunen.
En daar kwelt 't goddelijk gerecht Attila
hij die zo'n gesel was op aarde,
en Pyrrhus, Sextus; tot in de eeuwigheid
melkt het de tranen die 't kooksel ontsluit
van Reinier van Corneto, Reinier Pazzo,
de twee die de hoofdwegen zo onrustig maakten."
Toen, kerend, stak hij het wad weer over.
--> Ga verder met De Hel, Zang XIII