Dante Alighieri: La Divina Commedia
Inferno • Canto XXIV
In quella parte del giovanetto anno
che ’l sole i crin sotto l’Aquario tempra
e già le notti al mezzo dì sen vanno,
quando la brina in su la terra assempra
l’imagine di sua sorella bianca,
ma poco dura a la sua penna tempra,
lo villanello a cui la roba manca,
si leva, e guarda, e vede la campagna
biancheggiar tutta; ond’ ei si batte l’anca,
ritorna in casa, e qua e là si lagna,
come ’l tapin che non sa che si faccia;
poi riede, e la speranza ringavagna,
veggendo ’l mondo aver cangiata faccia
in poco d’ora, e prende suo vincastro
e fuor le pecorelle a pascer caccia.
Così mi fece sbigottir lo mastro
quand’ io li vidi sì turbar la fronte,
e così tosto al mal giunse lo ’mpiastro;
ché, come noi venimmo al guasto ponte,
lo duca a me si volse con quel piglio
dolce ch’io vidi prima a piè del monte.
Le braccia aperse, dopo alcun consiglio
eletto seco riguardando prima
ben la ruina, e diedemi di piglio.
E come quei ch’adopera ed estima,
che sempre par che ’nnanzi si proveggia,
così, levando me sù ver’ la cima
d’un ronchione, avvisava un’altra scheggia
dicendo: «Sovra quella poi t’aggrappa;
ma tenta pria s’è tal ch’ella ti reggia».
Non era via da vestito di cappa,
ché noi a pena, ei lieve e io sospinto,
potavam sù montar di chiappa in chiappa.
E se non fosse che da quel precinto
più che da l’altro era la costa corta,
non so di lui, ma io sarei ben vinto.
Ma perché Malebolge inver’ la porta
del bassissimo pozzo tutta pende,
lo sito di ciascuna valle porta
che l’una costa surge e l’altra scende;
noi pur venimmo al fine in su la punta
onde l’ultima pietra si scoscende.
La lena m’era del polmon sì munta
quand’ io fui sù, ch’i’ non potea più oltre,
anzi m’assisi ne la prima giunta.
«Omai convien che tu così ti spoltre»,
disse ’l maestro; «ché, seggendo in piuma,
in fama non si vien, né sotto coltre;
sanza la qual chi sua vita consuma,
cotal vestigio in terra di sé lascia,
qual fummo in aere e in acqua la schiuma.
E però leva sù; vinci l’ambascia
con l’animo che vince ogne battaglia,
se col suo grave corpo non s’accascia.
Più lunga scala convien che si saglia;
non basta da costoro esser partito.
Se tu mi ’ntendi, or fa sì che ti vaglia».
Leva’mi allor, mostrandomi fornito
meglio di lena ch’i’ non mi sentia,
e dissi: «Va, ch’i’ son forte e ardito».
Su per lo scoglio prendemmo la via,
ch’era ronchioso, stretto e malagevole,
ed erto più assai che quel di pria.
Parlando andava per non parer fievole;
onde una voce uscì de l’altro fosso,
a parole formar disconvenevole.
Non so che disse, ancor che sovra ’l dosso
fossi de l’arco già che varca quivi;
ma chi parlava ad ire parea mosso.
Io era vòlto in giù, ma li occhi vivi
non poteano ire al fondo per lo scuro;
per ch’io: «Maestro, fa che tu arrivi
da l’altro cinghio e dismontiam lo muro;
ché, com’ i’ odo quinci e non intendo,
così giù veggio e neente affiguro».
«Altra risposta», disse, «non ti rendo
se non lo far; ché la dimanda onesta
si de’ seguir con l’opera tacendo».
Noi discendemmo il ponte da la testa
dove s’aggiugne con l’ottava ripa,
e poi mi fu la bolgia manifesta:
e vidivi entro terribile stipa
di serpenti, e di sì diversa mena
che la memoria il sangue ancor mi scipa.
Più non si vanti Libia con sua rena;
ché se chelidri, iaculi e faree
produce, e cencri con anfisibena,
né tante pestilenzie né sì ree
mostrò già mai con tutta l’Etïopia
né con ciò che di sopra al Mar Rosso èe.
Tra questa cruda e tristissima copia
corrëan genti nude e spaventate,
sanza sperar pertugio o elitropia:
con serpi le man dietro avean legate;
quelle ficcavan per le ren la coda
e ’l capo, ed eran dinanzi aggroppate.
Ed ecco a un ch’era da nostra proda,
s’avventò un serpente che ’l trafisse
là dove ’l collo a le spalle s’annoda.
Né O sì tosto mai né I si scrisse,
com’ el s’accese e arse, e cener tutto
convenne che cascando divenisse;
e poi che fu a terra sì distrutto,
la polver si raccolse per sé stessa
e ’n quel medesmo ritornò di butto.
Così per li gran savi si confessa
che la fenice more e poi rinasce,
quando al cinquecentesimo anno appressa;
erba né biado in sua vita non pasce,
ma sol d’incenso lagrime e d’amomo,
e nardo e mirra son l’ultime fasce.
E qual è quel che cade, e non sa como,
per forza di demon ch’a terra il tira,
o d’altra oppilazion che lega l’omo,
quando si leva, che ’ntorno si mira
tutto smarrito de la grande angoscia
ch’elli ha sofferta, e guardando sospira:
tal era ’l peccator levato poscia.
Oh potenza di Dio, quant’ è severa,
che cotai colpi per vendetta croscia!
Lo duca il domandò poi chi ello era;
per ch’ei rispuose: «Io piovvi di Toscana,
poco tempo è, in questa gola fiera.
Vita bestial mi piacque e non umana,
sì come a mul ch’i’ fui; son Vanni Fucci
bestia, e Pistoia mi fu degna tana».
E ïo al duca: «Dilli che non mucci,
e domanda che colpa qua giù ’l pinse;
ch’io ’l vidi uomo di sangue e di crucci».
E ’l peccator, che ’ntese, non s’infinse,
ma drizzò verso me l’animo e ’l volto,
e di trista vergogna si dipinse;
poi disse: «Più mi duol che tu m’hai colto
ne la miseria dove tu mi vedi,
che quando fui de l’altra vita tolto.
Io non posso negar quel che tu chiedi;
in giù son messo tanto perch’ io fui
ladro a la sagrestia d’i belli arredi,
e falsamente già fu apposto altrui.
Ma perché di tal vista tu non godi,
se mai sarai di fuor da’ luoghi bui,
apri li orecchi al mio annunzio, e odi.
Pistoia in pria d’i Neri si dimagra;
poi Fiorenza rinova gente e modi.
Tragge Marte vapor di Val di Magra
ch’è di torbidi nuvoli involuto;
e con tempesta impetüosa e agra
sovra Campo Picen fia combattuto;
ond’ ei repente spezzerà la nebbia,
sì ch’ogne Bianco ne sarà feruto.
E detto l’ho perché doler ti debbia!».
DE HEL - ZANG XXIV
(Vertaling Jules Grandgagnage, 2025)
licentie CC BY-NC-ND 4.0
In dat deel van het jeugdige jaar waarin
de Zon in Waterman haar stralen tempert
en de nachten weggaan op halve dagen,
wanneer de rijp op de aarde het beeld
tekent van zijn witte zus, maar slechts
voor korte tijd zijn pen mag voeren, wanneer
de landbouwer, wiens voer hem ontbreekt,
opstaat en rondkijkt, en het land
glinsterend ziet en zich op de heup slaat,
naar huis terugkeert en zich daar beklaagt,
als arme stakker, niet wetend wat te doen,
en dan teruggaat, met hernieuwde hoop,
ziende dat het aanschijn van de wereld
in korte tijd veranderd is, grijpt hij
de herdersstaf en drijft zijn schapen ter weide.
Net zo verschrikte mijn meesters aanblik me
met zijn verstoord gelaat, maar even snel
drukte hij de pleister op mijn wonde;
Want toen we kwamen aan de gebroken brug,
keerde hij zich met dezelfde zoete glans
naar mij als eerder aan de voet van de berg.
Hij spreidde de armen; en na enig beraad
en het aandachtig vorsen der ruïnes,
nam mijn gids me stevig bij de hand.
En als iemand die nadenkt bij zijn werk,
die steeds klaar lijkt voor wat komen zal,
hielp hij me het rotsblok te beklimmen
en zei, terwijl hij uitkeek naar een volgende:
"Grijp deze vast, maar beproef wel eerst
of hij je gewicht zal kunnen dragen."
Dit was geen weg voor hen in zware pijen,
want zelfs ons, hij licht gekleed en ik
door hem geduwd, viel het klauteren zwaar.
En ware het niet dat aan deze kant
de helling minder steil was, dan zou, van hem
weet ik het niet, ik wel bezweken zijn.
Maar omdat het gebied van de Malebolge
afdaalt naar de monding van de diepste put,
zorgt de ligging van de dalen ervoor
dat de ene rand rijst en de andere daalt;
Uiteindelijk bereikten we toch het punt vanwaar
boven ons het laatste rotsblok uitstak.
De adem uit mijn longen was verdwenen
toen ik daarboven was: ik kon niet verder
zodat ik meteen na aankomst neer ging zitten.
"Nu schud je best", zo sprak mijn meester toen,
"alle luiheid af, want niemand kwam ooit
zittend of liggend onder dons tot roem;
Wie zonder roem zijn levensdagen slijt,
laat in de wereld geen ander spoor achter
dan rook in de lucht of schuim in het water.
Dus sta nu op en overwin die ademnood
met geestkracht die elke strijd kan winnen
zo de zwaarte van 't lijf haar niet verzwelgt.
Er moet een langere ladder beklommen worden;
't volstaat niet deze zielen achter te laten.
Begrijp je me, doe er dan je voordeel mee."
Toen stond ik op, me rijker aan adem tonend
dan ik in werkelijkheid bezat, en sprak:
"Ga voort, want thans voel ik me sterk en moedig."
We namen het pad omhoog langs de rots,
dat ruw, smal en moeilijk begaanbaar was,
en veel steiler klom dan voorheen.
Ik sprak al gaande, om niet zwak te tonen,
toen bij de volgende gracht een stem verrees,
die niet in staat was om woorden te vormen.
Ik weet niet wat hij zei, al lag hij op zijn rug
toen ik boven hem op de brug stond,
maar wie daar sprak, was door woede ontstoken.
Neerwaarts kijkend, konden mijn levende ogen
echter in het duister de bodem niet zien;
Dus zei ik: "Meester, ga naar de volgende ring
en klimmen we de muur af, want zoals ik
hier luister en niets begrijp, zo kijk ik
in de duistere diepte en kan niets zien."
"Geen ander antwoord geef ik," sprak de gids,
"behalve het doen, want een oprechte vraag
dient gevolgd door de daad in stilte."
Wij daalden van de brug af aan het hoofd,
waar het zichzelf verbindt met de achtste oever,
en toen werd mij de Bolgia ontsluierd:
Ik zag daarin een vreselijke menigte
van slangen van zo'n monsterlijke soort
dat eraan denken mij nog steeds verlamt.
Laat zandig Libië zich niet langer roemen
op waterslangen, boomkruipers, grasslangen,
gevlekte gifslangen en tweekoppige serpenten;
erger verschrikkingen toonde het nooit,
noch in heel Ethiopië
of in de landen boven de Rode Zee.
En tussen deze gruwelijke massa
renden mensen naakt en bang rond.
zonder hoop op schuilplaats of heliotroop:
hun handen met slangen op de rug gebonden,
door hun lendenen stekend, en kop en staart
aan de voorkant in elkaar gestrengeld.
En zie, op iemand dwalend aan onze oever,
wierp zich een slang en doorboorde hem
waar de nek zich vasthecht aan de schouders.
Nooit werd zo snel een 'o' of 'i' geschreven
als deze schim verbrandde en verging
tot as die smeulend op de grond neerviel;
Zodra hij daar zo lag, geheel vernietigd,
trok de as zich samen, en uit zichzelf
nam zij opnieuw dezelfde vorm aan.
Zo belijden de wijzen het nog steeds:
dat de feniks sterft en herrijst
wanneer zijn vijfhonderdste jaar nadert;
Met kruid of graan voedt hij zijn leven niet,
maar slechts met tranen van wierook en amomum,
en nardus en mirre geuren zijn laatste windsels.
Zoals hij is die valt, en niet weet hoe,
door kracht van demonen ter aarde gesleept,
of andere verdrukking die de mens bindt,
wanneer hij opstaat en om zich heen kijkt,
volledig verbijsterd door de machtige angst
die hij onderging, en rondziend zucht;
Zo was die zondaar nadat hij was opgestaan.
O, Almacht van God! Hoe streng is zij,
die met zulke slagen wraak neerstort!
Mijn Gids vroeg hem vervolgens wie hij was,
waarop hij antwoordde: "Kort geleden
kwam ik uit Toscane in deze wrede kloof.
Ik leefde als beest, niet als mens, muildier
dat ik was; Vanni Fucci, het Beest!
en Pistoia was mijn waardig hol."
En ik tot de gids: "Vraag hem te blijven
en welke misdaad hem hierheen wierp
daar ik hem kende als man van bloed en woede."
En de zondaar, die het begreep, veinsde niet,
maar keerde zijn gedachten en gezicht naar mij,
en schilderde zichzelf met treurige schaamte:
"Het spijt me meer dat u mij hier betrapt
in de ellende waarin u mij nu ziet
dan toen ik in uit 't andere leven werd gerukt.
Wat u me vraagt kan ik niet weigeren;
zo laag ben ik gevallen omdat ik de sacristie
beroofde van haar schone ornamenten,
en valselijk werd toen een andere beticht.
Maar opdat u niet zou genieten van mijn aanblik,
als u ooit deze donkere plaats verlaat,
open nu uw oren voor mijn boodschap.
Pistoia zal zich eerst ontdoen van Zwarten;
Florence vernieuwt dan mensen en gewoonten.
Mars trekt een damp op uit Val di Magra,
dat met troebele wolken is omgeven,
en met onstuimige en bittere storm
over Campo Piceno zal de strijd woeden;
waarna plotseling de mist uiteen zal scheuren,
zodat elke Witte zal worden getroffen.
Dit zeg ik opdat het je pijn zou doen."
--> Ga verder met De Hel, Zang XXV