Dante Alighieri: La Divina Commedia
Inferno • Canto XXVIII
Chi poria mai pur con parole sciolte
dicer del sangue e de le piaghe a pieno
ch’i’ ora vidi, per narrar più volte?
Ogne lingua per certo verria meno
per lo nostro sermone e per la mente
c’hanno a tanto comprender poco seno.
S’el s’aunasse ancor tutta la gente
che già, in su la fortunata terra
di Puglia, fu del suo sangue dolente
per li Troiani e per la lunga guerra
che de l’anella fé sì alte spoglie,
come Livïo scrive, che non erra,
con quella che sentio di colpi doglie
per contastare a Ruberto Guiscardo;
e l’altra il cui ossame ancor s’accoglie
a Ceperan, là dove fu bugiardo
ciascun Pugliese, e là da Tagliacozzo,
dove sanz’ arme vinse il vecchio Alardo;
e qual forato suo membro e qual mozzo
mostrasse, d’aequar sarebbe nulla
il modo de la nona bolgia sozzo.
Già veggia, per mezzul perdere o lulla,
com’ io vidi un, così non si pertugia,
rotto dal mento infin dove si trulla.
Tra le gambe pendevan le minugia;
la corata pareva e ’l tristo sacco
che merda fa di quel che si trangugia.
Mentre che tutto in lui veder m’attacco,
guardommi e con le man s’aperse il petto,
dicendo: «Or vedi com’ io mi dilacco!
vedi come storpiato è Mäometto!
Dinanzi a me sen va piangendo Alì,
fesso nel volto dal mento al ciuffetto.
E tutti li altri che tu vedi qui,
seminator di scandalo e di scisma
fuor vivi, e però son fessi così.
Un diavolo è qua dietro che n’accisma
sì crudelmente, al taglio de la spada
rimettendo ciascun di questa risma,
quand’ avem volta la dolente strada;
però che le ferite son richiuse
prima ch’altri dinanzi li rivada.
Ma tu chi se’ che ’n su lo scoglio muse,
forse per indugiar d’ire a la pena
ch’è giudicata in su le tue accuse?».
«Né morte ’l giunse ancor, né colpa ’l mena»,
rispuose ’l mio maestro, «a tormentarlo;
ma per dar lui esperïenza piena,
a me, che morto son, convien menarlo
per lo ’nferno qua giù di giro in giro;
e quest’ è ver così com’ io ti parlo».
Più fuor di cento che, quando l’udiro,
s’arrestaron nel fosso a riguardarmi
per maraviglia, oblïando il martiro.
«Or dì a fra Dolcin dunque che s’armi,
tu che forse vedra’ il sole in breve,
s’ello non vuol qui tosto seguitarmi,
sì di vivanda, che stretta di neve
non rechi la vittoria al Noarese,
ch’altrimenti acquistar non saria leve».
Poi che l’un piè per girsene sospese,
Mäometto mi disse esta parola;
indi a partirsi in terra lo distese.
Un altro, che forata avea la gola
e tronco ’l naso infin sotto le ciglia,
e non avea mai ch’una orecchia sola,
ristato a riguardar per maraviglia
con li altri, innanzi a li altri aprì la canna,
ch’era di fuor d’ogne parte vermiglia,
e disse: «O tu cui colpa non condanna
e cu’ io vidi su in terra latina,
se troppa simiglianza non m’inganna,
rimembriti di Pier da Medicina,
se mai torni a veder lo dolce piano
che da Vercelli a Marcabò dichina.
E fa saper a’ due miglior da Fano,
a messer Guido e anco ad Angiolello,
che, se l’antiveder qui non è vano,
gittati saran fuor di lor vasello
e mazzerati presso a la Cattolica
per tradimento d’un tiranno fello.
Tra l’isola di Cipri e di Maiolica
non vide mai sì gran fallo Nettuno,
non da pirate, non da gente argolica.
Quel traditor che vede pur con l’uno,
e tien la terra che tale qui meco
vorrebbe di vedere esser digiuno,
farà venirli a parlamento seco;
poi farà sì, ch’al vento di Focara
non sarà lor mestier voto né preco».
E io a lui: «Dimostrami e dichiara,
se vuo’ ch’i’ porti sù di te novella,
chi è colui da la veduta amara».
Allor puose la mano a la mascella
d’un suo compagno e la bocca li aperse,
gridando: «Questi è desso, e non favella.
Questi, scacciato, il dubitar sommerse
in Cesare, affermando che ’l fornito
sempre con danno l’attender sofferse».
Oh quanto mi pareva sbigottito
con la lingua tagliata ne la strozza
Curïo, ch’a dir fu così ardito!
E un ch’avea l’una e l’altra man mozza,
levando i moncherin per l’aura fosca,
sì che ’l sangue facea la faccia sozza,
gridò: «Ricordera’ti anche del Mosca,
che disse, lasso!, “Capo ha cosa fatta”,
che fu mal seme per la gente tosca».
E io li aggiunsi: «E morte di tua schiatta»;
per ch’elli, accumulando duol con duolo,
sen gio come persona trista e matta.
Ma io rimasi a riguardar lo stuolo,
e vidi cosa ch’io avrei paura,
sanza più prova, di contarla solo;
se non che coscïenza m’assicura,
la buona compagnia che l’uom francheggia
sotto l’asbergo del sentirsi pura.
Io vidi certo, e ancor par ch’io ’l veggia,
un busto sanza capo andar sì come
andavan li altri de la trista greggia;
e ’l capo tronco tenea per le chiome,
pesol con mano a guisa di lanterna:
e quel mirava noi e dicea: «Oh me!».
Di sé facea a sé stesso lucerna,
ed eran due in uno e uno in due;
com’ esser può, quei sa che sì governa.
Quando diritto al piè del ponte fue,
levò ’l braccio alto con tutta la testa
per appressarne le parole sue,
che fuoro: «Or vedi la pena molesta,
tu che, spirando, vai veggendo i morti:
vedi s’alcuna è grande come questa.
E perché tu di me novella porti,
sappi ch’i’ son Bertram dal Bornio, quelli
che diedi al re giovane i ma’ conforti.
Io feci il padre e ’l figlio in sé ribelli;
Achitofèl non fé più d’Absalone
e di Davìd coi malvagi punzelli.
Perch’ io parti’ così giunte persone,
partito porto il mio cerebro, lasso!,
dal suo principio ch’è in questo troncone.
Così s’osserva in me lo contrapasso».
DE HEL - ZANG XXVIII
(Vertaling Jules Grandgagnage, 2025)
Wie zou ooit, zelfs met ongeremde woorden,
ten volle van het bloed en de wonden kunnen vertellen
die ik nu zag, al vertelde hij het meerdere malen?
Elke tong zou zeker te kort schieten,
zowel door onze spraak als door de geest,
die niet volstaan om zoveel te bevatten.
Als alle mensen weer bijeen zouden komen
die in het noodlottige land Apulië
treurden om hun bloed dat was vergoten
door de Trojanen en door de lange oorlog
die zo'n grote buit naliet aan ringen,
gelijk Livius schrijft, die nimmer dwaalt,
samen met hen die de pijn van de slagen voelden,
door zich te verzetten tegen Robert Guiscard,
en al de rest, wier botten nog steeds verzameld zijn,
bij Ceperano, waar elke Apuliër
een afvallige was, en bij Tagliacozzo,
waar de oude Alardo zonder wapens overwon
en ieder zijn doorboorde ledemaat toonde
en een ander afgehakt, het verzonk in het niets
bij de gruwel van de negende bolgia.
Geen vat was door verlies van duig of bodem
zo verbrijzeld als ik er een zag, gescheurd
van aan de kin tot waar de wind ontsnapt.
Tussen zijn benen hingen zijn ingewanden;
zijn hart was zichtbaar, en de treurige zak
die uitwerpselen maakt van wat gegeten wordt.
Terwijl ik helemaal opging in het zien van hem,
keek hij me aan en opende met zijn handen
zijn borst, zeggende: "Zie nu hoe ik mezelf verscheur;
Kijk eens hoe verminkt Mohammed is!
Ali gaat huilend voor mij uit,
't gezicht gescheurd van kin tot voorhoofd.
En al de anderen die je hier aanschouwt,
verspreiders van schandalen en schisma's
tijdens hun leven, worden daarom zo gekloofd.
Een duivel is daarachter, die elk van ons
telkens weer zo onbarmhartig klieft
met de scherpe snede van zijn fautsoen
wanneer we de droeve rondgang hebben afgelegd
en onze wonden opnieuw gesloten zijn
voordat we wederom aan hem voorbijgaan.
Maar wie ben jij, die staat te mijmeren op de rots,
wellicht om uitstel van straf te krijgen
voor dat waarvan je bent beschuldigd?"
"Noch de dood, noch schuld bracht hem hierheen,"
antwoordde mijn meester, "niet tot kwelling,
maar ter lering en volledige ervaring
dien ik, die ben gestorven, hem te leiden
doorheen de hel van kring tot kring,
en dit is zo waar als ik tot u spreek."
Meer dan honderd bleven, toen ze dit hoorden,
stilstaan in de gracht om naar mij te kijken,
zo verwonderd dat ze hun marteling vergaten.
"Zeg dan, jij, die misschien binnenkort de zon zult zien,
tegen broeder Dolcino dat hij zich wapent:
als hij mij niet snel hierheen wil volgen,
zorgt hij voor proviand, zodat sneeuwval
hem niet de zege aan de Novares schenkt,
die anders moeilijk te behalen zou zijn."
Nadat hij om weg te gaan één voet had gelicht,
sprak Mohammed deze woorden tot mij,
waarna hij zijn voet neerzette en vertrok.
Een ander, wiens keel doorboord was,
en zijn neus onder zijn wenkbrauw was afgesneden,
en nog maar één oor over had,
bleef met de anderen verwonderd staan kijken;
Nog vóór die anderen opende zich zijn keel,
die aan alle kanten bloedrood was,
en zei: "O jij, die niet door schuld veroordeeld wordt,
en die ik ooit in Latijns land zag,
als te veel gelijkenis mij niet misleidt,
Herinner je Pier da Medicina,
als je ooit de lieflijke vlakte weerziet
die van Vercelli afloopt naar Marcabo.
En maak het bekend aan de twee besten van Fano,
en aan Messer Guido en Angiolello eveneens,
dat als het voorspellen hier niet tevergeefs is,
ze uit hun schip geworpen zullen worden,
en verdrinken nabij de Cattolica,
door het verraad van een wrede tiran.
Tussen de eilanden Cyprus en Mallorca
aanschouwde Neptunus nog nooit zo'n grote misdaad,
noch van piraten, noch van het Argolische volk.
Die verrader, die slechts met één oog ziet,
en het land bezit, waarvan iemand hier bij mij
zou willen het nooit te hebben gezien,
zal hen meenemen voor onderhandeling
en ervoor zorgen dat ze voor de wind van Focara
geen gelofte of gebed meer nodig hebben."
En ik tot hem: "Toon het mij en verklaar,
als u wilt dat ik nieuws over u breng:
wie is deze persoon met de bittere blik?"
Toen legde hij zijn hand op de kaak
van een van zijn metgezellen, opende zijn mond,
roepend: "Deze is het, en hij spreekt niet.
Deze, verbannen, die elke twijfel onderdrukte
In Caesar, hem verzekerend dat wie voorbereid was
door uitstel alleen maar nadeel ondervindt."
O, hoe verbijsterd verscheen mij,
de tong uit zijn keel gesneden,
Curio, die zo brutaal had gesproken!
En iemand, met beide handen afgehakt,
stak de stompen omhoog in de duistere lucht,
zodat het bloed zijn gezicht bevuilde
en riep uit: "Je zult je ook Mosca herinneren;
Die zei, helaas! 'Een bedreven daad is niet te keren!'
Wat kwaad zaad was voor het Toscaanse volk."
"En de dood aan uw geslacht," voegde ik eraan toe;
waardoor hij, wee op wee stapelend,
vertrok, als een bedroefd en gek persoon.
Maar ik bleef staan om naar de menigte te kijken;
en zag iets dat ik zou vrezen, zonder enig
verder bewijs, zelfs om over te praten,
indien mijn geweten me niet geruststelde,
die goede metgezel die ons moed geeft
onder de beschutting van zijn zuivere gevoel.
Ik zag het werkelijk, en lijk het nog steeds te zien:
een romp zonder hoofd liep op dezelfde manier
als de anderen van de treurende kudde liepen.
En het afgehakte hoofd hield hij bij de haren,
aan de hand hangend als een lantaarn,
en dat staarde naar ons en zei: "Wee mij!"
Van zichzelf maakte hij voor zichzelf een lamp,
en ze waren twee in éen en éen in twee;
Hoe dit kan zijn, weet Hij die 't zo bepaalt.
Toen hij de voet van de brug bereikte,
hief hij zijn arm omhoog met zijn hele hoofd
om zijn woorden dichter bij ons te brengen;
Die luidden: "Aanschouw nu de zware straf,
Gij, die nog ademend de doden gaat zien;
Zie, of er iemand zo groot is als deze.
En opdat u nieuws over mij zou kunnen brengen,
weet dat ik Bertram de Born ben, dezelfde
die de jonge koning steunde in het kwade.
Ik heb vader en zoon opstandig gemaakt;
Achitofel deed niet erger met Absalom
of David met zijn kwaadaardig stoken.
Omdat ik zo verenigde mensen heb gescheiden,
draag ik nu helaas mijn hersenen gescheiden
van hun oorsprong die deze romp is!
Zo wordt in mij vergelding waargenomen."