Vertaling gepubliceerd onder de licentie CC BY-NC-ND

 

Paradise Lost

John Milton (1674)

 

 

 

BOOK XI

 

Thus they in lowliest plight repentant stood
Praying, for from the Mercie-seat above
Prevenient Grace descending had remov'd
The stonie from thir hearts, & made new flesh
Regenerate grow instead, that sighs now breath'd
Unutterable, which the Spirit of prayer
Inspir'd, and wing'd for Heav'n with speedier flight
Then loudest Oratorie: yet thir port
Not of mean suiters, nor important less
10 Seem'd thir Petition, then when th' ancient Pair
In Fables old, less ancient yet then these,
Deucalion and chaste Pyrrha to restore
The Race of Mankind drownd, before the Shrine
Of Themis stood devout. To Heav'n thir prayers
Flew up, nor missd the way, by envious windes
Blow'n vagabond or frustrate: in they passd
Dimentionless through Heav'nly dores; then clad
With incense, where the Golden Altar fum'd,
By thir great Intercessor, came in sight
20 Before the Fathers Throne: Them the glad Son
Presenting, thus to intercede began.

See Father, what first fruits on Earth are sprung
From thy implanted Grace in Man, these Sighs
And Prayers, which in this Golden Censer, mixt
With Incense, I thy Priest before thee bring,
Fruits of more pleasing savour from thy seed
Sow'n with contrition in his heart, then those
Which his own hand manuring all the Trees
Of Paradise could have produc't, ere fall'n
30 From innocence. Now therefore bend thine eare
To supplication, heare his sighs though mute;
Unskilful with what words to pray, let mee
Interpret for him, mee his Advocate
And propitiation, all his works on mee
Good or not good ingraft, my Merit those
Shall perfet, and for these my Death shall pay.
Accept me, and in mee from these receave
The smell of peace toward Mankinde, let him live
Before thee reconcil'd, at least his days
40 Numberd, though sad, till Death, his doom (which I
To mitigate thus plead, not to reverse)
To better life shall yeeld him, where with mee
All my redeemd may dwell in joy and bliss,
Made one with me as I with thee am one.

To whom the Father, without Cloud, serene.
All thy request for Man, accepted Son,
Obtain, all thy request was my Decree:
But longer in that Paradise to dwell,
The Law I gave to Nature him forbids:
50Those pure immortal Elements that know
No gross, no unharmoneous mixture foule,
Eject him tainted now, and purge him off
As a distemper, gross to aire as gross,
And mortal food, as may dispose him best
For dissolution wrought by Sin, that first
Distemperd all things, and of incorrupt
Corrupted. I at first with two fair gifts
Created him endowd, with Happiness
And Immortalitie: that fondly lost,
60 This other serv'd but to eternize woe;
Till I provided Death; so Death becomes
His final remedie, and after Life
Tri'd in sharp tribulation, and refin'd
By Faith and faithful works, to second Life,
Wak't in the renovation of the just,
Resignes him up with Heav'n and Earth renewd.
But let us call to Synod all the Blest
Through Heav'ns wide bounds; from them I will not hide
My judgments, how with Mankind I proceed,
70 As how with peccant Angels late they saw;
And in thir state, though firm, stood more confirmd.

He ended, and the Son gave signal high
To the bright Minister that watchd, hee blew
His Trumpet, heard in Oreb since perhaps
When God descended, and perhaps once more
To sound at general Doom. Th' Angelic blast
Filld all the Regions: from thir blissful Bowrs
Of Amarantin Shade, Fountain or Spring,
By the waters of Life, where ere they sate
80 In fellowships of joy: the Sons of Light
Hasted, resorting to the Summons high,
And took thir Seats; till from his Throne supream
Th' Almighty thus pronouncd his sovran Will.

O Sons, like one of us Man is become
To know both Good and Evil, since his taste
Of that defended Fruit; but let him boast
His knowledge of Good lost, and Evil got,
Happier, had suffic'd him to have known
Good by it self, and Evil not at all.
90 He sorrows now, repents, and prayes contrite,
My motions in him, longer then they move,
His heart I know, how variable and vain
Self-left. Least therefore his now bolder hand
Reach also of the Tree of Life, and eat,
And live for ever, dream at least to live
For ever, to remove him I decree,
And send him from the Garden forth to Till
The Ground whence he was taken, fitter soile.

Michael, this my behest have thou in charge,
100 Take to thee from among the Cherubim
Thy choice of flaming Warriours, least the Fiend
Or in behalf of Man, or to invade
Vacant possession som new trouble raise:
Hast thee, and from the Paradise of God
Without remorse drive out the sinful Pair,
From hallowd ground th' unholie, and denounce
To them and to thir Progenie from thence
Perpetual banishment. Yet least they faint
At the sad Sentence rigorously urg'd,
110For I behold them softn'd and with tears
Bewailing thir excess, all terror hide.
If patiently thy bidding they obey,
Dismiss them not disconsolate; reveale
To Adam what shall come in future dayes,
As I shall thee enlighten, intermix
My Cov'nant in the womans seed renewd;
So send them forth, though sorrowing, yet in peace:
And on the East side of the Garden place,
Where entrance up from Eden easiest climbes,
120 Cherubic watch, and of a Sword the flame
Wide waving, all approach farr off to fright,
And guard all passage to the Tree of Life:
Least Paradise a receptacle prove
To Spirits foule, and all my Trees thir prey,
With whose stol'n Fruit Man once more to delude.

He ceas'd; and th' Archangelic Power prepar'd
For swift descent, with him the Cohort bright
Of watchful Cherubim; four faces each
Had, like a double Janus, all thir shape
130 Spangl'd with eyes more numerous then those
Of Argus, and more wakeful then to drouze,
Charm'd with Arcadian Pipe, the Pastoral Reed
Of Hermes, or his opiate Rod. Mean while
To resalute the World with sacred Light
Leucothea wak'd, and with fresh dews imbalmd
The Earth, when Adam and first Matron Eve
Had ended now thir Orisons, and found,
Strength added from above, new hope to spring
Out of despaire, joy, but with fear yet linkt;
140 Which thus to Eve his welcome words renewd.

Eve, easily may Faith admit, that all
The good which we enjoy, from Heav'n descends;
But that from us ought should ascend to Heav'n
So prevalent as to concerne the mind
Of God high-blest, or to incline his will,
Hard to belief may seem; yet this will Prayer,
Or one short sigh of humane breath, up-borne
Ev'n to the Seat of God. For since I saught
By Prayer th' offended Deitie to appease,
150 Kneel'd and before him humbl'd all my heart,
Methought I saw him placable and mild,
Bending his eare; perswasion in me grew
That I was heard with favour; peace returnd
Home to my brest, and to my memorie
His promise, that thy Seed shall bruise our Foe;
Which then not minded in dismay, yet now
Assures me that the bitterness of death
Is past, and we shall live. Whence Haile to thee,
Eve rightly call'd, Mother of all Mankind,
160Mother of all things living, since by thee
Man is to live, and all things live for Man.

To whom thus Eve with sad demeanour meek.
Ill worthie I such title should belong
To me transgressour, who for thee ordaind
A help, became thy snare; to mee reproach
Rather belongs, distrust and all dispraise:
But infinite in pardon was my Judge,
That I who first brought Death on all, am grac't
The sourse of life; next favourable thou,
170Who highly thus to entitle me voutsaf'st,
Farr other name deserving. But the Field
To labour calls us now with sweat impos'd,
Though after sleepless Night; for see the Morn,
All unconcern'd with our unrest, begins
175Her rosie progress smiling; let us forth,
I never from thy side henceforth to stray,
Wherere our days work lies, though now enjoind
Laborious, till day droop; while here we dwell,
What can be toilsom in these pleasant Walkes?
180Here let us live, though in fall'n state, content.

So spake, so wish'd much-humbl'd Eve, but Fate
Subscrib'd not; Nature first gave Signs, imprest
On Bird, Beast, Aire, Aire suddenly eclips'd
After short blush of Morn; nigh in her sight
185The Bird of Jove, stoopt from his aerie tour,
Two Birds of gayest plume before him drove:
Down from a Hill the Beast that reigns in Woods,
First hunter then, pursu'd a gentle brace,
Goodliest of all the Forrest, Hart and Hinde;
190Direct to th' Eastern Gate was bent thir flight.
Adam observ'd, and with his Eye the chase
Pursuing, not unmov'd to Eve thus spake.

O Eve, some furder change awaits us nigh,
Which Heav'n by these mute signs in Nature shews
195Forerunners of his purpose, or to warn
Us haply too secure of our discharge
From penaltie, because from death releast
Some days; how long, and what till then our life,
Who knows, or more then this, that we are dust,
200And thither must return and be no more.
Why else this double object in our sight
Of flight pursu'd in th' Air and ore the ground
One way the self-same hour? why in the East
Darkness ere Dayes mid-course, and Morning light
205More orient in yon Western Cloud that draws
O're the blew Firmament a radiant white,
And slow descends, with somthing heav'nly fraught.

He err'd not, for by this the heav'nly Bands
Down from a Skie of Jasper lighted now
210In Paradise, and on a Hill made alt,
A glorious Apparition, had not doubt
And carnal fear that day dimm'd Adams eye.
Not that more glorious, when the Angels met
Jacob in Mahanaim, where he saw
215The field Pavilion'd with his Guardians bright;
Nor that which on the flaming Mount appeerd
In Dothan, cover'd with a Camp of Fire,
Against the Syrian King, who to surprize
One man, Assassin-like had levied Warr,
220Warr unproclam'd. The Princely Hierarch
In thir bright stand, there left his Powers to seise
Possession of the Garden; hee alone,
To find where Adam shelterd, took his way,
Not unperceav'd of Adam, who to Eve,
225While the great Visitant approachd, thus spake.

Eve, now expect great tidings, which perhaps
Of us will soon determin, or impose
New Laws to be observ'd; for I descrie
From yonder blazing Cloud that veils the Hill
230One of the heav'nly Host, and by his Gate
None of the meanest, some great Potentate
Or of the Thrones above, such Majestie
Invests him coming? yet not terrible,
That I should fear, nor sociably mild,
235As Raphael, that I should much confide,
But solemn and sublime, whom not to offend,
With reverence I must meet, and thou retire.

He ended; and th' Arch-Angel soon drew nigh,
Not in his shape Celestial, but as Man
240Clad to meet Man; over his lucid Armes
A militarie Vest of purple flowd
Livelier then Melibœan, or the graine
Of Sarra, worn by Kings and Hero's old
In time of Truce; Iris had dipt the wooff;
245His starrie Helme unbuckl'd shew'd him prime
In Manhood where Youth ended; by his side
As in a glistering Zodiac hung the Sword,
Satans dire dread, and in his hand the Spear.
Adam bowd low, hee Kingly from his State
250Inclin'd not, but his coming thus declar'd.

Adam, Heav'ns high behest no Preface needs:
Sufficient that thy Prayers are heard, and Death,
Then due by sentence when thou didst transgress,
Defeated of his seisure many dayes
255Giv'n thee of Grace, wherein thou may'st repent,
And one bad act with many deeds well done
Mayst cover: well may then thy Lord appeas'd
Redeem thee quite from Deaths rapacious claime;
But longer in this Paradise to dwell
260Permits not; to remove thee I am come,
And send thee from the Garden forth to till
The ground whence thou wast tak'n, fitter Soile.

He added not, for Adam at the newes
Heart-strook with chilling gripe of sorrow stood,
265That all his senses bound; Eve, who unseen
Yet all had heard, with audible lament
Discover'd soon the place of her retire.

O unexpected stroke, worse then of Death!
Must I thus leave thee Paradise? thus leave
270Thee Native Soile, these happie Walks and Shades,
Fit haunt of Gods? where I had hope to spend,
Quiet though sad, the respit of that day
That must be mortal to us both. O flours,
That never will in other Climate grow,
275My early visitation, and my last
At Eev'n, which I bred up with tender hand
From the first op'ning bud, and gave ye Names,
Who now shall reare ye to the Sun, or ranke
Your Tribes, and water from th' ambrosial Fount?
280Thee lastly nuptial Bowre, by mee adornd
With what to sight or smell was sweet; from thee
How shall I part, and whither wander down
Into a lower World, to this obscure
And wilde, how shall we breath in other Aire
285Less pure, accustomd to immortal Fruits?

Whom thus the Angel interrupted milde.
Lament not Eve, but patiently resigne
What justly thou hast lost; nor set thy heart,
Thus over-fond, on that which is not thine;
290Thy going is not lonely, with thee goes
Thy Husband, him to follow thou art bound;
Where he abides, think there thy native soile.

Adam by this from the cold sudden damp
Recovering, and his scatterd spirits returnd,
295To Michael thus his humble words addressd.

Celestial, whether among the Thrones, or nam'd
Of them the Highest, for such of shape may seem
Prince above Princes, gently hast thou tould
Thy message, which might else in telling wound,
300And in performing end us; what besides
Of sorrow and dejection and despair
Our frailtie can sustain, thy tidings bring,
Departure from this happy place, our sweet
Recess, and onely consolation left
305Familiar to our eyes, all places else
Inhospitable appeer and desolate,
Nor knowing us nor known: and if by prayer
Incessant I could hope to change the will
Of him who all things can, I would not cease
310To wearie him with my assiduous cries:
But prayer against his absolute Decree
No more availes then breath against the winde,
Blown stifling back on him that breaths it forth:
Therefore to his great bidding I submit.
315This most afflicts me, that departing hence,
As from his face I shall be hid, deprivd
His blessed count'nance; here I could frequent,
With worship, place by place where he voutsaf'd
Presence Divine, and to my Sons relate;
320On this Mount he appeerd, under this Tree
Stood visible, among these Pines his voice
I heard, here with him at this Fountain talk'd:
So many grateful Altars I would reare
Of grassie Terfe, and pile up every Stone
325Of lustre from the brook, in memorie,
Or monument to Ages, and thereon
Offer sweet smelling Gumms and Fruits and Flours:
In yonder nether World where shall I seek
His bright appearances, or foot step-trace?
330For though I fled him angrie, yet recall'd
To life prolongd and promisd Race, I now
Gladly behold though but his utmost skirts
Of glory, and farr off his steps adore.

To whom thus Michael with regard benigne.
335Adam, thou know'st Heav'n his, and all the Earth.
Not this Rock onely; his Omnipresence fills
Land, Sea, and Aire, and every kinde that lives,
Fomented by his virtual power and warmd:
All th' Earth he gave thee to possess and rule,
340No despicable gift; surmise not then
His presence to these narrow bounds confin'd
Of Paradise or Eden: this had been
Perhaps thy Capital Seate, from whence had spred
All generations, and had hither come
345From all the ends of th' Earth, to celebrate
And reverence thee thir great Progenitor.
But this præeminence thou hast lost, brought down
To dwell on eeven ground now with thy Sons:
Yet doubt not but in Vallie and in Plaine
350God is as here, and will be found alike
Present, and of his presence many a signe
Still following thee, still compassing thee round
With goodness and paternal Love, his Face
Express, and of his steps the track Divine.
355Which that thou mayst beleeve, and be confirmd
Ere thou from hence depart, know I am sent
To shew thee what shall come in future dayes
To thee and to thy Ofspring; good with bad
Expect to hear, supernal Grace contending
360With sinfulness of Men; thereby to learn
True patience, and to temper joy with fear
And pious sorrow, equally enur'd
By moderation either state to beare,
Prosperous or adverse: so shalt thou lead
365Safest thy life, and best prepar'd endure
Thy mortal passage when it comes. Ascend
This Hill; let Eve (for I have drencht her eyes)
Here sleep below while thou to foresight wak'st,
As once thou slepst, while Shee to life was formd.

370To whom thus Adam gratefully repli'd.
Ascend, I follow thee, safe Guide, the path
Thou lead'st me, and to the hand of Heav'n submit,
However chast'ning, to the evil turne
My obvious breast, arming to overcom
375By suffering, and earne rest from labour won,
If so I may attain. So both ascend
In the Visions of God: It was a Hill
Of Paradise the highest, from whose top
The Hemisphere of Earth in cleerest Ken
380Stretcht out to amplest reach of prospect lay.
Not higher that Hill nor wider looking round,
Whereon for different cause the Tempter set
Our second Adam in the Wilderness,
To shew him all Earths Kingdomes and thir Glory.
385His Eye might there command wherever stood
City of old or modern Fame, the Seat
Of mightiest Empire, from the destind Walls
Of Cambalu, seat of Cathaian Can
And Samarchand by Oxus, Temirs Throne,
390To Paquin of Sinæan Kings, and thence
To Agra and Lahor of great Mogul
Down to the golden Chersonese, or where
The Persian in Ecbatan sate, or since
In Hispahan, or where the Russian Ksar
395In Mosco, or the Sultan in Bizance,
Turchestan-born; nor could his eye not ken
Th' Empire of Negus to his utmost Port
Ercoco and the less Maritim Kings
Mombaza, and Quiloa, and Melind,
400And Sofala thought Ophir, to the Realme
Of Congo, and Angola fardest South;
Or thence from Niger Flood to Atlas Mount
The Kingdoms of Almansor, Fez and Sus,
Marocco and Algiers, and Tremisen;
405On Europe thence, and where Rome was to sway
The World: in Spirit perhaps he also saw
Rich Mexico the seat of Motezume,
And Cusco in Peru, the richer seat
Of Atabalipa, and yet unspoil'd
410Guiana, whose great Citie Geryons Sons
Call El Dorado: but to nobler sights
Michael from Adams eyes the Filme remov'd
Which that false Fruit that promis'd clearer sight
Had bred; then purg'd with Euphrasie and Rue
415The visual Nerve, for he had much to see;
And from the Well of Life three drops instill'd.
So deep the power of these Ingredients pierc'd,
Eevn to the inmost seat of mental sight,
That Adam now enforc't to close his eyes,
420Sunk down and all his Spirits became intranst:
But him the gentle Angel by the hand
Soon rais'd, and his attention thus recall'd.

Adam, now ope thine eyes, and first behold
Th' effects which thy original crime hath wrought
425In some to spring from thee, who never touch'd
Th' excepted Tree, nor with the Snake conspir'd,
Nor sinn'd thy sin, yet from that sin derive
Corruption to bring forth more violent deeds.

His eyes he op'nd, and beheld a field,
430Part arable and tilth, whereon were Sheaves
New reapt, the other part sheep-walks and foulds;
Ith' midst an Altar as the Land-mark stood
Rustic, of grassie sord; thither anon
A sweatie Reaper from his Tillage brought
435First Fruits, the green Eare, and the yellow Sheaf,
Uncull'd, as came to hand; a Shepherd next
More meek came with the Firstlings of his Flock
Choicest and best; then sacrificing, laid
The Inwards and thir Fat, with Incense strew'd,
440On the cleft Wood, and all due Rites perform'd.
His Offring soon propitious Fire from Heav'n
Consum'd with nimble glance, and grateful steame;
The others not, for his was not sincere;
Whereat hee inlie rag'd, and as they talk'd,
445Smote him into the Midriff with a stone
That beat out life; he fell, and deadly pale
Groand out his Soul with gushing bloud effus'd.
Much at that sight was Adam in his heart
Dismai'd, and thus in haste to th' Angel cri'd.

450O Teacher, some great mischief hath befall'n
To that meek man, who well had sacrific'd;
Is Pietie thus and pure Devotion paid?

T' whom Michael thus, hee also mov'd, repli'd.
These two are Brethren, Adam, and to come
455Out of thy loyns; th' unjust the just hath slain,
For envie that his Brothers Offering found
From Heav'n acceptance; but the bloodie Fact
Will be aveng'd, and th' others Faith approv'd
Loose no reward, though here thou see him die,
460Rowling in dust and gore. To which our Sire.

Alas, both for the deed and for the cause!
But have I now seen Death? Is this the way
I must return to native dust? O sight
Of terrour, foul and ugly to behold,
465Horrid to think, how horrible to feel!

To whom thus Michael. Death thou hast seen
In his first shape on man; but many shapes
Of Death, and many are the wayes that lead
To his grim Cave, all dismal; yet to sense
470More terrible at th' entrance then within.
Some, as thou saw'st, by violent stroke shall die,
By Fire, Flood, Famin, by Intemperance more
In Meats and Drinks, which on the Earth shall bring
Diseases dire, of which a monstrous crew
475Before thee shall appear; that thou mayst know
What miserie th' inabstinence of Eve
Shall bring on men. Immediately a place
Before his eyes appeard, sad, noysom, dark,
A Lazar-house it seemd, wherein were laid
480Numbers of all diseas'd, all maladies
Of gastly Spasm, or racking torture, qualmes
Of heart-sick Agonie, all feavorous kinds,
Convulsions, Epilepsies, fierce Catarrhs,
Intestin Stone and Ulcer, Colic pangs,
485Dæmoniac Phrenzie, moaping Melancholie
And Moon-struck madness, pining Atrophie
Marasmus and wide-wasting Pestilence,
Dropsies, and Asthma's, and Joint-racking Rheums.
Dire was the tossing, deep the groans, despair
490Tended the sick busiest from Couch to Couch;
And over them triumphant Death his Dart
Shook, but delaid to strike, though oft invokt
With vows, as thir chief good, and final hope.
Sight so deform what heart of Rock could long
495Drie-ey'd behold? Adam could not, but wept,
Though not of Woman born; compassion quell'd
His best of Man, and gave him up to tears
A space, till firmer thoughts restraind excess,
And scarce recovering words his plaint renew'd.

500O miserable Mankind, to what fall
Degraded, to what wretched state reserv'd!
Better end heer unborn. Why is life giv'n
To be thus wrested from us? rather why
Obtruded on us thus? who if we knew
505What we receive, would either not accept
Life offer'd, or soon beg to lay it down,
Glad to be so dismist in peace. Can thus
Th' Image of God in man created once
So goodly and erect, though faultie since,
510To such unsightly sufferings be debas't
Under inhuman pains? Why should not Man,
Retaining still Divine similitude
In part, from such deformities be free,
And for his Makers Image sake exempt?

515Thir Makers Image, answerd Michael, then
Forsook them, when themselves they villifi'd
To serve ungovern'd appetite, and took
His Image whom they serv'd, a brutish vice,
Inductive mainly to the sin of Eve.
520Therefore so abject is thir punishment,
Disfiguring not Gods likeness, but thir own,
Or if his likeness, by themselves defac't
While they pervert pure Natures healthful rules
To loathsom sickness, worthily, since they
525Gods Image did not reverence in themselves.

I yield it just, said Adam, and submit.
But is there yet no other way, besides
These painful passages, how we may come
To Death, and mix with our connatural dust?

530There is, said Michael, if thou well observe
The rule of not too much, by temperance taught
In what thou eatst and drinkst, seeking from thence
Due nourishment, not gluttonous delight,
Till many years over thy head return:
535So maist thou live, till like ripe Fruit thou drop
Into thy Mothers lap, or be with ease
Gatherd, not harshly pluckt, for death mature:
This is old age; but then thou must outlive
Thy youth, thy strength, thy beauty, which will change
540To witherd weak and gray; thy Senses then
Obtuse, all taste of pleasure must forgoe,
To what thou hast, and for the Aire of youth
Hopeful and cheerful, in thy blood will reigne
A melancholly damp of cold and dry
545To weigh thy spirits down, and last consume
The Balme of Life. To whom our Ancestor.

Henceforth I flie not Death, nor would prolong
Life much, bent rather how I may be quit
Fairest and easiest of this combrous charge,
550Which I must keep till my appointed day
Of rendring up, and patiently attend
My dissolution. Michael repli'd,

Nor love thy Life, nor hate; but what thou livst
Live well, how long or short permit to Heav'n:
555And now prepare thee for another sight.

He lookd and saw a spacious Plaine, whereon
Were Tents of various hue; by some were herds
Of Cattel grazing: others, whence the sound
Of Instruments that made melodious chime
560Was heard, of Harp and Organ; and who moovd
Thir stops and chords was seen: his volant touch
Instinct through all proportions low and high
Fled and pursu'd transverse the resonant fugue.
In other part stood one who at the Forge
565Labouring, two massie clods of Iron and Brass
Had melted (whether found where casual fire
Had wasted woods on Mountain or in Vale,
Down to the veins of Earth, thence gliding hot
To som Caves mouth, or whether washt by stream
570From underground) the liquid Ore he dreind
Into fit moulds prepar'd; from which he formd
First his own Tooles; then, what might else be wrought
Fusil or grav'n in mettle. After these,
But on the hether side a different sort
575From the high neighbouring Hills, which was thir Seat,
Down to the Plain descended: by thir guise
Just men they seemd, and all thir study bent
To worship God aright, and know his works
Not hid, nor those things last which might preserve
580Freedom and Peace to men: they on the Plain
Long had not walkt, when from the Tents behold
A Beavie of fair Women, richly gay
In Gems and wanton dress; to the Harp they sung
Soft amorous Ditties, and in dance came on:
585The Men though grave, ey'd them, and let thir eyes
Rove without rein, till in the amorous Net
Fast caught, they lik'd, and each his liking chose;
And now of love they treat till th'Eevning Star
Loves Harbinger appeerd; then all in heat
590They light the Nuptial Torch, and bid invoke
Hymen, then first to marriage Rites invok't;
With Feast and Musick all the Tents resound.
Such happy interview and fair event
Of love and youth not lost, Songs, Garlands, Flours,
595And charming Symphonies attach'd the heart
Of Adam, soon enclin'd to admit delight,
The bent of Nature; which he thus express'd.

True opener of mine eyes, prime Angel blest,
Much better seems this Vision, and more hope
600Of peaceful dayes portends, then those two past;
Those were of hate and death, or pain much worse,
Here Nature seems fulfilld in all her ends.

To whom thus Michael. Judg not what is best
By pleasure, though to Nature seeming meet,
605Created, as thou art, to nobler end
Holie and pure, conformitie divine.
Those Tents thou sawst so pleasant, were the Tents
Of wickedness, wherein shall dwell his Race
Who slew his Brother; studious they appere
610Of Arts that polish Life, Inventers rare,
Unmindful of thir Maker, though his Spirit
Taught them, but they his gifts acknowledg'd none.
Yet they a beauteous ofspring shall beget;
For that fair femal Troop thou sawst, that seemd
615Of Goddesses, so blithe, so smooth, so gay,
Yet empty of all good wherein consists
Womans domestic honour and chief praise;
Bred onely and completed to the taste
Of lustful appetence, to sing, to dance,
620To dress, and troule the Tongue, and roule the Eye.
To these that sober Race of Men, whose lives
Religious titl'd them the Sons of God,
Shall yield up all thir vertue, all thir fame
Ignobly, to the traines and to the smiles
625Of these fair Atheists, and now swim in joy,
(Erelong to swim at large) and laugh; for which
The world erelong a world of tears must weepe.

To whom thus Adam of short joy bereft.
O pittie and shame, that they who to live well
630Enterd so faire, should turn aside to tread
Paths indirect, or in the mid way faint!
But still I see the tenor of Mans woe
Holds on the same, from Woman to begin.

From Mans effeminate slackness it begins,
635Said th' Angel, who should better hold his place
By wisdome, and superiour gifts receav'd.
But now prepare thee for another Scene.

He lookd and saw wide Territorie spred
Before him, Towns, and rural works between,
640Cities of Men with lofty Gates and Towrs,
Concours in Arms, fierce Faces threatning Warr,
Giants of mightie Bone, and bould emprise;
Part wield thir Arms, part courb the foaming Steed,
Single or in Array of Battel rang'd
645Both Horse and Foot, nor idely mustring stood;
One way a Band select from forage drives
A herd of Beeves, faire Oxen and faire Kine
From a fat Meddow ground; or fleecy Flock,
Ewes and thir bleating Lambs over the Plaine,
650Thir Bootie; scarce with Life the Shepherds flye,
But call in aide, which makes a bloody Fray;
With cruel Tournament the Squadrons joine;
Where Cattle pastur'd late, now scatterd lies
With Carcasses and Arms th'ensanguind Field
655Deserted: Others to a Citie strong
Lay Seige, encampt; by Batterie, Scale, and Mine,
Assaulting; others from the Wall defend
With Dart and Jav'lin, Stones and sulfurous Fire;
On each hand slaughter and gigantic deeds.
660In other part the scepter'd Haralds call
To Council in the Citie Gates: anon
Grey-headed men and grave, with Warriours mixt,
Assemble, and Harangues are heard, but soon
In factious opposition, till at last
665Of middle Age one rising, eminent
In wise deport, spake much of Right and Wrong,
Of Justice, of Religion, Truth and Peace,
And Judgment from above: him old and young
Exploded, and had seiz'd with violent hands,
670Had not a Cloud descending snatch'd him thence
Unseen amid the throng: so violence
Proceeded, and Oppression, and Sword-Law
Through all the Plain, and refuge none was found.
Adam was all in tears, and to his guide
675Lamenting turnd full sad; O what are these,
Deaths Ministers, not Men, who thus deal Death
Inhumanly to men, and multiply
Ten thousandfould the sin of him who slew
His Brother; for of whom such massacher
680Make they but of thir Brethren, men of men?
But who was that Just Man, whom had not Heav'n
Rescu'd, had in his Righteousness bin lost?

To whom thus Michael. These are the product
Of those ill mated Marriages thou saw'st:
685Where good with bad were matcht, who of themselves
Abhor to joyn; and by imprudence mixt,
Produce prodigious Births of bodie or mind.
Such were these Giants, men of high renown;
For in those dayes Might onely shall be admir'd,
690And Valour and Heroic Vertu call'd;
To overcome in Battle, and subdue
Nations, and bring home spoils with infinite
Man-slaughter, shall be held the highest pitch
Of human Glorie, and for Glorie done
695Of triumph, to be styl'd great Conquerours,
Patrons of Mankind, Gods, and Sons of Gods,
Destroyers rightlier call'd and Plagues of men.
Thus Fame shall be atchiev'd, renown on Earth,
And what most merits fame in silence hid.
700But hee the seventh from thee, whom thou beheldst
The onely righteous in a World perverse,
And therefore hated, therefore so beset
With Foes for daring single to be just,
And utter odious Truth, that God would come
705To judge them with his Saints: Him the most High
Rapt in a balmie Cloud with winged Steeds
Did, as thou sawst, receave, to walk with God
High in Salvation and the Climes of bliss,
Exempt from Death; to shew thee what reward
710Awaits the good, the rest what punishment?
Which now direct thine eyes and soon behold.

He look'd, and saw the face of things quite chang'd;
The brazen Throat of Warr had ceast to roar,
All now was turn'd to jollitie and game,
715To luxurie and riot, feast and dance,
Marrying or prostituting, as befell,
Rape or Adulterie, where passing faire
Allurd them; thence from Cups to civil Broiles.
At length a Reverend Sire among them came,
720And of thir doings great dislike declar'd,
And testifi'd against thir wayes; hee oft
Frequented thir Assemblies, whereso met,
Triumphs or Festivals, and to them preachd
Conversion and Repentance, as to Souls
725In prison under Judgments imminent:
But all in vain: which when he saw, he ceas'd
Contending, and remov'd his Tents farr off;
Then from the Mountain hewing Timber tall,
Began to build a Vessel of huge bulk,
730Measur'd by Cubit, length, and breadth, and highth,
Smeard round with Pitch, and in the side a dore
Contriv'd, and of provisions laid in large
For Man and Beast: when loe a wonder strange!
Of every Beast, and Bird, and Insect small
735Came seavens, and pairs, and enterd in, as taught
Thir order; last the Sire, and his three Sons
With thir four Wives; and God made fast the dore.
Meanwhile the Southwind rose, and with black wings
Wide hovering, all the Clouds together drove
740From under Heav'n; the Hills to their supplie
Vapour, and Exhalation dusk and moist,
Sent up amain; and now the thick'nd Skie
Like a dark Ceeling stood; down rush'd the Rain
Impetuous, and continu'd till the Earth
745No more was seen; the floating Vessel swum
Uplifted; and secure with beaked prow
Rode tilting o're the Waves, all dwellings else
Flood overwhelmd, and them with all thir pomp
Deep under water rould; Sea cover'd Sea,
750Sea without shoar; and in thir Palaces
Where luxurie late reign'd, Sea-monsters whelp'd
And stabl'd; of Mankind, so numerous late,
All left, in one small bottom swum imbark't.


How didst thou grieve then, Adam, to behold
755The end of all thy Ofspring, end so sad,
Depopulation; thee another Floud,
Of tears and sorrow a Floud thee also drown'd,
And sunk thee as thy Sons; till gently reard
By th' Angel, on thy feet thou stoodst at last,
760Though comfortless, as when a Father mourns
His Children, all in view destroyd at once;
And scarce to th' Angel utterdst thus thy plaint.

O Visions ill foreseen! better had I
Liv'd ignorant of future, so had borne
765My part of evil onely, each dayes lot
Anough to bear; those now, that were dispenst
The burd'n of many Ages, on me light
At once, by my foreknowledge gaining Birth
Abortive, to torment me ere thir being,
770With thought that they must be. Let no man seek
Henceforth to be foretold what shall befall
Him or his Childern, evil he may be sure,
Which neither his foreknowing can prevent,
And hee the future evil shall no less
775In apprehension then in substance feel
Grievous to bear: but that care now is past,
Man is not whom to warne: those few escapt
Famin and anguish will at last consume
Wandring that watrie Desert: I had hope
780When violence was ceas't, and Warr on Earth,
All would have then gon well, peace would have crownd
With length of happy dayes the race of man;
But I was farr deceav'd; for now I see
Peace to corrupt no less then Warr to waste.
785How comes it thus? unfould, Celestial Guide,
And whether here the Race of man will end.
To whom thus Michael. Those whom last thou sawst
In triumph and luxurious wealth, are they
First seen in acts of prowess eminent
790And great exploits, but of true vertu void;
Who having spilt much blood, and don much waste
Subduing Nations, and achievd thereby
Fame in the World, high titles, and rich prey,
Shall change thir course to pleasure, ease, and sloth,
795Surfet, and lust, till wantonness and pride
Raise out of friendship hostil deeds in Peace.
The conquerd also, and enslav'd by Warr
Shall with thir freedom lost all vertu loose
And fear of God, from whom thir pietie feign'd
800In sharp contest of Battel found no aide
Against invaders; therefore coold in zeale
Thenceforth shall practice how to live secure,
Worldlie or dissolute, on what thir Lords
Shall leave them to enjoy; for th' Earth shall bear
805More then anough, that temperance may be tri'd:
So all shall turn degenerate, all deprav'd,
Justice and Temperance, Truth and Faith forgot;
One Man except, the onely Son of light
In a dark Age, against example good,
810Against allurement, custom, and a World
Offended; fearless of reproach and scorn,
Or violence, hee of wicked wayes
Shall them admonish, and before them set
The paths of righteousness, how much more safe,
815And full of peace, denouncing wrauth to come
On thir impenitence; and shall returne
Of them derided, but of God observd
The one just Man alive; by his command
Shall build a wondrous Ark, as thou beheldst,
820To save himself and houshold from amidst
A World devote to universal rack.
No sooner hee with them of Man and Beast
Select for life shall in the Ark be lodg'd,
And shelterd round, but all the Cataracts
825Of Heav'n set open on the Earth shall powre
Raine day and night, all fountains of the Deep
Broke up, shall heave the Ocean to usurp
Beyond all bounds, till inundation rise
Above the highest Hills: then shall this Mount
830Of Paradise by might of Waves be moovd
Out of his place, pushd by the horned floud,
With all his verdure spoil'd, and Trees adrift
Down the great River to the op'ning Gulf,
And there take root an Iland salt and bare,
835The haunt of Seales and Orcs, and Sea-mews clang.
To teach thee that God attributes to place
No sanctitie, if none be thither brought
By Men who there frequent, or therein dwell.
And now what further shall ensue, behold.

840He lookd, and saw the Ark hull on the floud,
Which now abated, for the Clouds were fled,
Drivn by a keen North- winde, that blowing drie
Wrinkl'd the face of Deluge, as decai'd;
And the cleer Sun on his wide watrie Glass
845Gaz'd hot, and of the fresh Wave largely drew,
As after thirst, which made thir flowing shrink
From standing lake to tripping ebbe, that stole
With soft foot towards the deep, who now had stopt
His Sluces, as the Heav'n his windows shut.
850The Ark no more now flotes, but seems on ground
Fast on the top of som high mountain fixt.
And now the tops of Hills as Rocks appeer;
With clamor thence the rapid Currents drive
Towards the retreating Sea thir furious tyde.
855Forthwith from out the Arke a Raven flies,
And after him, the surer messenger,
A Dove sent forth once and agen to spie
Green Tree or ground whereon his foot may light;
The second time returning, in his Bill
860An Olive leafe he brings, pacific signe:
Anon drie ground appeers, and from his Arke
The ancient Sire descends with all his Train;
Then with uplifted hands, and eyes devout,
Grateful to Heav'n, over his head beholds
865A dewie Cloud, and in the Cloud a Bow
Conspicuous with three listed colours gay,
Betok'ning peace from God, and Cov'nant new.
Whereat the heart of Adam erst so sad
Greatly rejoyc'd, and thus his joy broke forth.

870O thou that future things canst represent
As present, Heav'nly instructer, I revive
At this last sight, assur'd that Man shall live
With all the Creatures, and thir seed preserve.
Farr less I now lament for one whole World
875Of wicked Sons destroyd, then I rejoyce
For one Man found so perfet and so just,
That God voutsafes to raise another World
From him, and all his anger to forget.
But say, what mean those colourd streaks in Heavn,
880Distended as the Brow of God appeas'd,
Or serve they as a flourie verge to binde
The fluid skirts of that same watrie Cloud,
Least it again dissolve and showr the Earth?

To whom th' Archangel. Dextrously thou aim'st;
885So willingly doth God remit his Ire,
Though late repenting him of Man deprav'd,
Griev'd at his heart, when looking down he saw
The whole Earth fill'd with violence, and all flesh
Corrupting each thir way; yet those remoov'd,
890Such grace shall one just Man find in his sight,
That he relents, not to blot out mankind,
And makes a Covenant never to destroy
The Earth again by flood, nor let the Sea
Surpass his bounds, nor Rain to drown the World
895With Man therein or Beast; but when he brings
Over the Earth a Cloud, will therein set
His triple-colour'd Bow, whereon to look
And call to mind his Cov'nant: Day and Night,
Seed time and Harvest, Heat and hoary Frost
900Shall hold thir course, till fire purge all things new,
Both Heav'n and Earth, wherein the just shall dwell.

 

Het paradijs verloren

Nederlandse vertaling © Jules Grandgagnage (2023)

Boek I - Boek II - Boek III - Boek IV -Boek V -Boek VI
Boek VII - Boek VIII - Boek IX - Boek X - Boek XI - Boek XII

 

BOEK XI

 

Zo stonden zij berouwvol te bidden,
want vanuit het hoog Verzoendeksel
was voorkomende Genade neergedaald
die uit hun hart de stenen had gehaald
waarvoor nieuw geboren vlees groeide
dat nu onuitdrukbare zuchten slaakte,
die geest van gebed hun inblies en sneller
hemelwaarts stuwde dan galmende retoriek:
Maar zij gedroegen zich niet als lage smekers,
noch leek hun bede minder belangrijk dan toen
in fabels dat oude paar (wel minder oud
dan zij) Deucalion en kuise Pyrrha vroom
voor Themis' altaar stonden ter herstel
van 't verdronken mensenras. Ter hemel
stegen hun gebeden, voor dwarse winden
op hun weg niet wijkend. Vergeestelijkt
gingen ze door de hemelpoort en kwamen,
gehuld in wierook van het gouden altaar,
dankzij hun grote Middelaar tot voor
de Troon van de Grote Vader. Vreugdevol
begon de Zoon nu aan zijn tussenkomst:

"Beschouw, Vader, de eerste aardse vruchten
door uw Genade bij de mens ingeplant:
hun zuchten en gebeden, in dit wierookvat
met gewijde rook vermengd, breng ik
voor U als uw priester; smakelijker ooft
uit zaad van zijn berouwvol hart dan wat
alle bomen in Eden opbrachten
die de mens zelf cultiveerde 
voor hij zijn onschuld verloor. Geef daarom gehoor
aan zijn bede, aan zijn gezucht, schoon stom;
Daar hij onmachtig is te smeken met woorden,
laat mij zijn tolk zijn, zijn pleitbezorger
en verzoener; Ent al zijn daden op mij,
goede en kwade: de goede volmaak ik,
de kwade zal ik met mijn dood betalen.
Aanvaard mij, en ontvang door mij
van die hier voor u staan de geur van vrede
voor het mensdom; gun hem vrede tijdens
zijn trieste dagen tot zijn dood en doem
(die ik verzachten, maar niet keren wil)
naar een beter leven waarin hij met mij
en mijn verlosten in zaligheid kan wonen,
als één met mij zoals ik ben met u."

De Vader sprak onbewolkt en sereen:
"Aanvaarde zoon, wat je voor de mens vroeg,
krijg je, want je verzoek was reeds mijn wet,
maar langer in dat paradijs te wonen
verbiedt de Wet die 'k gaf aan de Natuur:
Die zuivere, onsterfelijke elementen
zijn niet verenigbaar met het grove,
onevenwichtig mengsel dat hen smet
als ziekte die ze verwerpen in d' onreine lucht,
als voedsel dat hem tot de dood bestemt
en bereid maakt tot ontbinding, voortgebracht
door zonde die alles verstoorde en bedierf
wat goed was. Met twee mooie gaven
schiep ik de mens: geluk en onsterfelijkheid;
Het eerste verloor hij op dwaze wijze, het tweede
zou zijn leed eeuwig doen duren tot Dood,
door mij geleverd, zijn laatste remedie werd,;
Na een leven van beproevingen,
gestraft, maar door geloof en goede werken
gelouterd, ontwaakt hij in een tweede leven:
Vernieuwd met de rechtvaardigen, verwerft hij
een plaats in een nieuwe hemel en Aarde.
Maar roepen we eerst de zaligen ter synode
vanuit de wijde hemel: 'k Wil hen mijn oordeel
niet verbergen, hoe ik de mens behandel;
Toen ze me zagen met die afvallige engelen,
groeiden ze nog meer in standvastigheid."

Hij eindigde en de zoon gaf teken
aan de alerte dienaar van wacht; die schalde
zijn bazuin zoals misschien gehoord
in Horeb toen God neerdaalde, en wellicht
nog eens bij 't Laatste Oordeel luidt.
't Geschal vulde de hele hemel: vanuit
zalige priëlen in amaranten schaduw, vanuit
bronnen en fonteinen van levenswater,
waar ze ook zaten in vreugdevolle gemeenschap,
gehoorzaamden de Zonen van het Licht
aan 't Hoog Bevel en zaten neer tot God
Zijn verheven Wil kenbaar maakte:

"O, Zonen, de mens is nu als een van ons
in kennis van goed zowel als kwaad nu hij
geproefd heeft van de verboden vrucht; Laat hem
zich maar beroemen over zijn kennis van 't goede,
verloren, en 't kwade, gewonnen; Meer geluk
was 't goede in zichzelf te kennen, 't kwade niet.
Nu treurt hij, vol berouw en bidt ootmoedig,
mijn werking in hem, maar langer dan die werking
ken ik zijn hart; ik weet hoe veranderlijk
en ijdel het is eens aan zichzelf overgelaten.
Opdat hij, driest geworden, ook niet zou proeven
van de Levensboom en eeuwig leven,
of daarvan dromen, besluit ik hem te verwijderen
uit de tuin om de grond te bewerken
die hem past: die waaruit hij kwam.

Michaël, ik belast je met deze opdracht:
Neem met u uit de Cherubim een keur
van vlammende strijders, opdat de Vijand niet,
't zij namens de mens, of om de lege plaats
in te nemen, nieuwe last veroorzaakt;
Drijf dat zondig paar zonder spijt
uit Gods paradijs, die heilige grond
is niet voor onheiligen bestemd:
Verkondig aan hen en hun nageslacht
eeuwige ballingschap vandaar. Opdat ze
niet zouden bezwijmen bij 't horen van 't strenge oordeel,
(ik zie ze verzwakt en in tranen hun misdrijf betreuren)
jaag ze geen schrik aan als ze gewillig buigen
voor jouw woord, en troost hen als ze weggaan;
Onthul aan Adam dan wat zal geschieden
de komende tijd naar wat ik u vertel;
Spreek ook terloops van mijn hernieuwd verbond
in 't zaad der vrouw; Zend ze dan heen, treurend
weliswaar, maar toch in vrede. Aan d' oostkant
van 't Hof, waar de klim naar Eden lichter is,
plaats daar de cherubijnse wacht, wijd zwaaiend
met 't vurig zwaard dat al wie nadert ziet
en schrik aanjaagt, zodat de levensboom
beschermd blijft, opdat het paradijs
geen gasthof worden zou voor valse geesten
die van mijn bomen hun prooi maken, en weer
met het gestolen ooft de mens verleiden."

Hij zweeg; de Aartsengel bereidde zich voor
op snelle daling met het schitterend leger
waakzame cherubijnen met elk
vier gezichten als een dubbele Janus
en hun vorm met meer ogen bezaaid
dan die van Argus, in staat om de panfluit
of 't herdersriet te weerstaan van Hermes,
of zelfs zijn slaaproede. Intussen groette 
Leucothea, pas ontwaakt, de wereld
met haar heilig licht en benevelde
de Aarde met geurige dauw toen Adam en Eva,
de eerste vrouw, hun gebed beëindigden
en vol van nieuwe hemelse kracht en hoop,
uit wanhoop geboren, en vreugde, echter nog steeds
met angst verbonden. Opnieuw sprak hij tot Eva:

"Eva, geloof zal licht toegeven dat al
het goede voor ons uit de hemel komt,
maar dat iets van ons tot ginds zou klimmen,
krachtig genoeg om Gods geest te grijpen
of Zijn Wil naar ons te nijgen, valt blijkbaar
zwaar te geloven; Toch vermag gebed
of korte menselijke zucht Gods zetel te bereiken.
Want sinds ik beproefde om de beledigde godheid
met gebed te sussen, voor Hem te knielen,
ootmoedig in heel mijn hart, dacht ik hem kalmer
en zachtaardiger te zien, tot luisteren
bereid: mijn overtuiging groeide allengs
dat Hij me welwillend aanhoorde, en de vrede
keerde weer in mijn borst; de herinnering
aan Zijn belofte dat jouw zaad Satan
zal pletten, stelt me gerust dat de bitterheid
des doods voorbij is, en dat we zullen leven!
Daarom, Eva, terecht moeder der mensheid,
wens ik je heil en zegen, jij moeder van alles
wat leeft: door jou immers zal de mens
verder leven, en al wat leeft voor hem."

Droef zachtmoedig antwoordde Eva aldus:
"Een zondaar als ik is zo'n titel onwaardig;
Geroepen om je helper te zijn, werd ik
je valstrik; Mij past eerder verwijt, wantrouwen
en blaam: Maar oneindig in barmhartigheid
was mijn Rechter die, hoewel ik als eerste
Dood in ons midden bracht, mij bron 
van het leven noemt; Ook gunstig ben jij,
die je verwaardigt me zo hoog te roemen
terwijl ik anders verdien. Maar nu roept ons
de arbeid in 't veld, opgelegd met zweet,
zelfs na een slapeloze nacht; Want d' ochtend
is daardoor onbewogen en start
glimlachend zijn roze opgang; Kom,
nooit nog wijk ik van je zijde, waar ook
het werk  ligt, ofschoon verplicht te zwoegen
tot 't licht verdwijnt; Wat kan er moeizaam zijn
zolang we in lieflijke lanen mogen vertoeven?
Hier leven wij, gevallen, toch best tevreden."

Zo sprak, zo wenste de zeer deemoedige Eva,
maar 't Lot was het oneens: Natuur gaf tekens
met vogels, beesten, lucht; lucht verdonkerde
na korte ochtendblos; Vlak voor Eva
stortte een arend zich vanuit de hoogte
op twee schitterende pauwen en verjoeg ze;
Van de heuvel af vervolgde de leeuw,
de eerste jager toen en heerser van 't woud,
een lieflijk paar: de hinde en het hert
die vluchtten naar de oostelijke poort.
Adam volgde de jacht met zijn ogen
en richtte, niet onbewogen, het woord tot Eva:

"O, Eva, spoedig wacht ons nog meer verandering
die d' hemel ons toont met deze stille natuurtekens
als voorbode van zijn plan, of om ons
te waarschuwen niet teveel te rekenen
op kwijtschelding van straf omdat de dood
is uitgesteld voor even; hoelang en hoe
ons leven zal zijn weet niemand: wel dat we als stof
tot stof weerkeren, en dan niets meer zijn.
Waarom anders zien wij die twee dieren
in dezelfde richting, hetzelfde uur
vluchtend door de lucht en op de grond?
Waarom zo donker in 't Oost voor 't middag is
en ochtendlicht feller in de westerwolk
die stralend wit verspreidt in 't blauwe firmament
en langzaam daalt, beladen met iets hemels?"

Hij dwaalde niet, want uit een lucht van jaspis
daalden hemelse scharen neer in Eden
en landden op een heuvel: glorieus schouwspel,
als twijfel en angst van het vlees Adams blik
die dag niet had verdonkerd. Niet glorieuzer
dan wat Jacob zag toen de engelen
hem ontmoetten in Manahaïm: het tentenveld
van de stralende engelwachters; evenmin
dat visioen van een vlammend gebergte
in Dothan, met een kamp van vuur bedekt
om op te trekken tegen de Syrische koning; 
Die had, om één man te verrassen, als huurmoordenaar
onverklaard oorlog gevoerd. De Aartsengel
liet zijn schitterende post en leger achter
om zonder hen de Tuin in te nemen; 
Hij ging op weg om Adams schuilplaats te zoeken;
Die zag het hoog bezoek naderen,
en richtte zich met deze woorden tot Eva:

"Eva, groot nieuws wacht ons nu en weldra
wordt misschien ons lot beslist of naleving
opgelegd van nieuwe wetten; Ik zie
uit gindse vurige wolk die de heuvel
versluiert een hemeling komen uit wiens houding 
voornaamheid blijkt, een grote machtshebber
der Tronen hierboven, zijn tred vol majesteit,
hoewel niet zo verschrikkelijk als ik vrees:
niet zo aimabel als Rafaël (die me geruststelt)
maar plechtig en verheven: om belediging
te vermijden, moet ik hem benaderen
met respect en trek jij je terug."

Hij zweeg; dra kwam de Aartsengel nabij,
niet in zijn hemelgedaante, maar als mens,
gekleed op zijn ontmoeting met de mens;
De paarse tuniek over zijn glanzende leden
was dieper dan Thessalisch purper of 't paars
van Tyrus, oudtijds gedragen door helden en vorsten
in vredestijd; Iris kleurde het weefsel;
Met zijn sterrenhelm ontgespt toonde zich
een jongeman in 't hoogste van zijn bloei,
met aan zijn zij, als een verblindende zodiak,
zijn zwaard, Satans schrik, en speer in d' hand.
Terwijl Adam diep boog, bleef hij
koninklijk staan, en verklaarde zijn komst:

"Adam, Gods bevel behoeft geen voorwoord:
't Aanhoren van je gebeden volstaat, en Dood,
hem verschuldigd doordat je bent veroordeeld
wegens zonde, wordt zijn prooi ontzegd
voor vele dagen door gratie aan jou verleend:
Berouw je die tijd door vele goede daden
die ene slechte te laten bedekken; Verzoend
met God kan Hij je uit Doods klauw verlossen;
Maar langer in dit paradijs vertoeven
staat Hij niet toe, daarom neem ik je mee
en stuur je uit deze Tuin om de aarde,
jou beter passend, te ploegen waaruit je kwam."

Hij zweeg en Adam, door dit nieuws diep
in 't hart getroffen, stond verstomd van zinnen
in de greep van zijn verdriet; 't Geweeklaag
van Eva, die stiekem alles had afgeluisterd,
verried weldra waar ze zich verschool.

"O, onverwachte slag, erger dan Dood!
Moet ik u zo verlaten, paradijs? U,
geboortegrond en blije schaduwlanen,
passend voor goden? Waar ik hoopte in rust,
ofschoon droef, de rest van de dag 
die eindigt met onze dood door te brengen?
O, bloemen, die in geen ander klimaat groeien,
die 'k eerst 's ochtends bezocht en laatst 's avonds,
die ik met tedere hand heb opgekweekt
uit de ontluikende knop en namen gaf,
wie richt u nu naar de zon, schikt soorten
en geeft u water uit de ambrozijnbron? 
Ten slotte u, liefdesprieel, 'k versierde u
met al wat zoet voor zicht en smaak was: Hoe
van u te scheiden, en waarheen te gaan
in een lagere wereld, donker en wild;
Hoe andere, minder zuivere lucht te ademen,
wij, gewend aan dit onsterfelijk fruit?"

Waarop de engel haar zachtjes onderbrak:
"Treur niet, Eva, leg je berustend neer
bij wat je naar recht verloor; laat je hart
niet begeren wat je niet toebehoort;
Je gaat niet alleen, met jou gaat
je man, en hem te volgen is je plicht:
Denk: 'Waar hij is, is mijn geboortegrond'.

Adam, van de plotse vochtige kilte
bekomend, kalmeerde zijn verwarde geest
en richtte nederig het woord tot Michaël:

"Hemeling, een der Tronen, of van hen
de Hoogste genoemd, in deze vorm lijkt u
de Prins der prinsen; U bracht uw boodschap mild,
die anders verteld ons had verwond of zelfs
had doen sterven, want uw boodschap bracht
ons meer dan wat ons hart dragen kon
aan verdriet, verslagenheid en wanhoop.
Afscheid van dit gelukzalig oord, ons zoet
verblijf en enige overblijvende troost,
vertrouwd voor onze ogen: Overal elders
lijkt hiertegen woest en verlaten,
ons niet kennend en ons vreemd; Indien
constant gebed de Wil van de Almachtige
veranderen kon, hield ik niet op om Hem
te vermoeien met mijn ijverige beden;
Maar tegen Zijn absolute wet heeft bidden
nog minder kracht dan ademen tegen de wind,
verstikkend teruggeblazen op wie ademt:
Ik onderwerp me dus aan 't Hoog Bevel.
Wat me het meest verdriet om weg te gaan,
is dat ik Zijn gelaat niet meer zal zien,
beroofd van Zijn  aanwezigheid die ik hier
zo vaak vereren kon op elke plaats
waar Zijn Goddelijkheid zich vertoonde;
Mijn zoons zou ik vertellen: 'Op deze berg
verscheen Hij, onder deze boom, zichtbaar,
Zijn Stem klonk tussen de pijnen; aan deze bron
praatte ik met Hem.' Menig altaar
zou 'k bouwen van graszoden, en uit de beek
glimmende stenen stapelen als gedenkteken
voor eeuwen; En als gift bracht ik Hem
het zoetste ooft, bloemen en geurige harsen.
Waar in gindse onderwereld zoek ik
Zijn stralende verschijning of voetspoor?
Want hoewel ik Zijn toorn ben ontvlucht,
herinner ik me belofte van langer leven
en kroost; 'k Verheug me in de slippen Zijner
gloriekleed, Zijn stap van ver vererend".

Michaël antwoordde met ogen vol goedheid:
"Adam, je weet dat hemel en heel de Aarde
Hem toebehoort, niet deze rots alleen:
Land, lucht en zee, en al wat leeft
zijn van Hem vervuld, gevoed en verwarmd
door Zijn kracht; Hij maakte jou Aardes heerser
als niet gering geschenk; Denk dus niet
dat hij slechts aanwezig is in Eden
of het paradijs: dit was dan wel
jouw hoofdverblijf vanwaar zich heel je soort
verspreiden zou, en vanuit alle streken
van de Aarde naar hier zou trekken om jou,
hun grote Voorvader, te eren, maar nu
ben je dat voorrecht verloren, ertoe verlaagd
om met je zonen op vlakke grond te wonen.
Maar twijfel niet: God woont net als hier
in dal en vlakte en is alom aanwezig,
en menig teken van Zijn nabijheid volgt je
nog steeds, je omringend met zijn goedheid
en vaderliefde, het beeld van Zijn gelaat
en de goddelijke afdruk van Zijn schreden.
Opdat je dit zou geloven en vertrouwen
voor je vertrekt, ben ik hierheen gestuurd,
om je te tonen wat de toekomst brengt
voor jou en voor je nakroost; Verwacht goed
zowel als slecht te horen, Hemelse Gratie
strijdend met menselijke zonde; Hieruit
leer je oprecht geduld en vreugde met vrees
en vroom verdriet te temperen, gesterkt
door matigheid om elk lot te dragen,
voorspoedig of ongunstig: zo zal je 't veiligst
je leven leiden, beter voorbereid
op 't uur van sterven. Beklim deze heuvel;
Laat Eva, wier ogen ik drenkte, hier beneden
slapen terwijl jij uitkijkt naar de toekomst,
zoals jij sliep toen zij tot leven kwam."

Waarop Adam dankbaar antwoord gaf:
"Ga voor, ik volg u, veilige Gids op 't pad
waar u me leidt, en aan de hand des Hemels,
hoe kastijdend ook, onderwerp ik mij, 
mijn willige borst wend ik naar het kwaad
om, gewapend door lijden, rust te vinden
in arbeid als dit mag." Beiden stegen op
in Gods heilgezichten: De hoogste heuvel
van 't paradijs was het; vanop de top
zag Adam hoe 't aardse halfrond zich uitstrekte
tot zover zijn oog helder kon zien.
Noch hoger noch wijder van uitzicht was de heuvel
waar om andere redenen de Verleider
de tweede Adam in de wildernis zette
om hem de aardse koninkrijken en heerlijkheden
te tonen. Adams oog zag nu de steden
van oude en latere faam, van machtige rijken
de hoofdstad, vanaf de muren bestemd voor Kambalu,
zetel van de Cathayse khan, en Samarkand
bij de Oxus, Timoers troon, tot Peking
van de Chinese vorsten, vandaar naar Agra
en Lahor van de grootmogol
tot aan het gulden Malakka of tot waar 
de Perzen zaten in Ecbatan, later
Isfahan, of 't Moskou der Russische tsaar,
of de sultan in Byzantium
in Turkestan geboren; Verder zag hij
het rijk van Negus tot zijn verste haven
Arkiko en de minder zeevarende vorsten
van Mombasa en Kilwa, Malindi en Sofala
(Ophir geacht) tot het rijk van Kongo
en verder zuidwaarts, Angola. Vanaf vandaar
van Nigerstroom naar de berg Atlas,
de rijken van Almanzor, Fez en Sus,
Marokko en Algiers, en Tlemcen;
Europa dan, waar Rome zou heersen over
de wereld; In zijn geest zag hij misschien
ook 't rijke Mexico, zetel van Montezuma
en Cuczo in Peru, rijker zetel
van Atahualpa, en Guyana, toen nog
ongeschonden met haar grote stad
door Geryons zonen El Dorado genoemd;
Maar voor een edeler spektakel verwijderde
Michaël 't vlies voor Adams ogen (dat 't valse
fruit voor scherper zicht aanbracht), waste
de oogzenuw met wijnruit en euphrasia,
en voegde drie druppels uit de Levensbron toe.
Zo diep drong de kracht ervan door
tot zelfs in het innerlijk gezichtsvermogen,
dat Adam gedwongen was zijn ogen te sluiten;
Hij zakte weg met verdoofde geest
tot een milde engel hem dra ophief
bij de hand en zijn aandacht vroeg:

"Open je ogen, Adam, en zie voor 't eerst
wat je zonde heeft teweeggebracht
bij sommigen van je nageslacht, die nooit
de Verboden Boom aanraakten of konkelden
met de slang, noch jouw zonde bedreven
en door jouw zonde toch geweld begaan."

Hij opende zijn ogen en zag een veld,
gedeeltelijk ploeg- en bouwland, met pas geoogste
schoven, 't ander voor weiden met schapen en kooien;
Middenin stond als landgrens een altaar
van zoden en turf; Weldra bracht aldaar
een maaier, bezweet van zijn werk, de eerste
vruchten: de groene aar en gele schoof,
willekeurig verzameld; Na hem kwam
een herder, milder, met de beste lammeren
van zijn kudde die hij offerde: het vet
en ingewand legde hij bestrooid
met wierook op 't hout voor 't passend ritueel.
Al snel verteerde een gunstig hemelvuur
zijn offer met snelle vlam en dankbare rook;
Van d' andere niet: die was niet oprecht:
woede brandde in hem en pratend met d' andere
sloeg hij een steen tegen diens middenrif
zodat hij stierf: hij viel, dodelijk bleek,
en kreunde zijn ziel uit met 't gutsend bloed.
Toen hij dit schouwspel zag, was Adams hart
geschokt, zodat hij haastig de engel toeriep:

"O, Leraar, groot onheil overkwam
die goede man die 't juiste offer bracht;
Wordt vroomheid en toewijding zo beloond?"

Michaël antwoordde, eveneens ontroerd:
"Die twee zijn broeders, Adam, uit uw lendenen
ontsproten; d' onrechtvaardige slachtte de rechtvaardige
uit afgunst dat de hemel diens offer
had aanvaard; maar deze bloedige daad
zal worden gewroken, en 't ware geloof beloond,
ook al zie je hem hier sterven, kronkelend
in stof en bloed." Waarop Adam zei:

Helaas voor daad als voor de oorzaak ervan!
Heb ik nu Dood gezien? Is dit de wijze
dat ik naar stof terugkeer? Wat gemeen
en gruwelijk schouwspel, gruwelijk om te denken
en hoe verschrikkelijk voor het gevoel!"

Michaël sprak: "Dood heb je gezien
in zijn eerste van vele vormen waarin
hij zich aan de mens vertoonde: Talrijk
zijn de wegen naar zijn gruwzame grot,
alle rampzalig, doch bij 't betreden vreselijker
voor het gevoel. Sommigen sterven (je zag het)
door geweld, door vuur, water, honger,
meer nog door overdaad in voedsel en drank
die akelige ziekten brengt op Aarde, waarvan
een monstertroep voor je zal verschijnen;
Zo zal je weten wat Eva's gulzigheid
teweegbrengt bij de mens." Voor zijn ogen
verscheen een droeve, smerige, donkere plek,
een lazaret, zo bleek, waar allerlei zieken
waren neergelegd, lijdend aan
afschuwelijke krampen, folterende pijn
kwalen van het hart, allerlei soorten
koorts, stuipen en vallende ziekte, staar,
darmsteen en maagzweer, acute koliek
en bezetenheid, depressie en waanzin
verwekkende maanziekte, uittering,
besmettelijke pest, waterzucht,
astma en gewrichtskrakende jicht.
Vreselijk was 't geschok, diep 't gekreun,
Wanhoop haastte zich van bed naar bed
de zieken langs, waarover Dood zegevierend
zijn angel zwaaide, maar nog niet toesloeg
schoon vaak aangeroepen als laatste heil.
Welk hart van steen kon zulk schouwspel aanzien
zonder een traan te laten? Adam niet:
Hij weende, schoon niet uit vrouw geboren, meelij
temde zijn manzijn en gaf hem voor even over
aan tranen, tot kloeker denken hem bedwong;
Moeizaam sprekend vervolgde hij zijn klacht:

"Ellendige mensheid! Tot welke val verlaagd,
tot welke ellendige staat bestemd! Het ware
beter niet geboren te zijn. Waarom ons
leven geven om het weer te ontnemen?
Of eerder: het aan ons opdringen? We zouden
't afslaan zo we wisten wat we kregen,
of zouden gauw smeken het terug te nemen,
blij om in vrede ontslagen te zijn. Kan zo
Gods beeld, eens in de mens goed en recht
geschapen, sindsdien geschonden, worden verlaagd
tot zulk vreselijk lijden onder pijnen
die onmenselijk zijn? Zou hij die deels
nog God gelijkt, omwille van het beeld
van zijn Maker, niet veilig moeten zijn
voor 't ondergaan van dergelijke mismaaktheid?"

"Hun Makers' beeld", antwoordde Michaël, "verliet hen
toen ze bezweken voor de bevrediging
van tomeloze begeerte, en het Beeld
aannamen van wie ze dienden: beestige ondeugd,
die Eva tot zonde bracht. Dit is de reden
van hun bescheiden straf: niet Gods beeld
maar van henzelf naar zijn gelijkenis
ontsierden ze door de gezonde Natuurwetten
te bederven tot walgelijke ziekte;
Het vonnis was passend omdat ze 't beeld van God
niet respecteerden en eerden in zichzelf."

"Ik zwicht voor de rechtvaardigheid", zei Adam,
"maar is er geen andere weg dan die van pijn
om ons naar de dood te leiden en ons 
te vermengen met ons verwante stof?"

"Zeker," zei Michaël, als je de wet in acht neemt
van 'niet teveel', geleerd door matigheid
in wat je eet en drinkt, en zonder gulzigheid
de juiste voeding zoekt tot vele jaren
over je hoofd zijn gestreken, zo mag je
leven tot je als rijp fruit neervalt
in je Moeders schoot of met gemak,
geraapt, zonder geweld, geplukt kan worden,
rijp voor de dood: Dit is de ouderdom!
Zo overleef je jeugd, kracht en schoonheid
die zwak en grauw worden; je zintuigen
verliezen afgestompt dan elk genot
dat ze eens hadden en de jeugdige stroom
van hoop en vreugde in je bloed verkeert
in een steriele damp van koude melancholie
die je geest neerdrukt en uiteindelijk
je levensbalsem verteert." Daarop zei Adam:

"Voortaan ontvlucht ik de dood niet meer, noch zou ik
het leven rekken; eerder wil ik zoeken
hoe snel en licht van deze last verlost
te raken die op me drukt tot op de dag
van teruggave, en lijdzaam te wachten
op mijn ontbinding!" Michaël antwoordde:

"Bemin noch haat je leven, maar leef het goed,
Hoe lang of kort, dat weet alleen de hemel:
Bereid je voor nu op een ander tafereel."

Adam zag een uitgestrekte vlakte,
bedekt met tenten van verschillende kleur,
sommige met grazend vee, uit andere
klonk harmonische muziek van instrumenten:
van harp en orgel; wie de snaren en toetsen
bespeelde, was te zien: zijn vingers vlogen
bezield langs alle tonen van laag naar hoog,
en achtervolgden de galmende fuga.
Een stond er ergens te werken aan de smidse:
hij smolt twee klompen van ijzer en koper samen
(of vond ze waar een vuur toevallig bos
van berg of dal verteerde, neerdaalde
in d' aderen van de Aarde en dan gloeiend
een grot uitstroomde vanuit de ondergrond);
Hij leidde het vloeibaar erts in daartoe
bereide mallen; daaruit maakte hij eerst
zijn eigen gereedschap, daarna ander werk
door gieten of graveren in metaal.
Daarna, dichter bij hen, daalden anderen
vanuit de naburige hoogten, waar ze woonden,
naar de vlakte af; Op het oog
leken zij rechtvaardigen, gericht
op de studie van God en de werken
die Hij openbaart, alsook van wat
vrijheid en vrede onder mensen bewaart;
Pas kort liepen zij op de vlakte, toen, Zie!
vanuit de tenten een stoet van schone vrouwen,
rijkelijk met juwelen en kleren opgesmukt,
liefdesliedjes dansten op harp en zang;
De mannen, hoewel ernstig, gaven hun ogen
teugelloos de kost tot zij, verstrikt
in 't liefdesnet, elk hun liefste kozen;
Zij praatten over liefde tot de Avondster,
voorbode van Liefde, verscheen en zij,
verhit, de huwelijkstoorts ontstaken, Hymen
voor het eerst bij huwelijksrite aanroepend;
Van feest en muziek galmden de tenten.
De vrolijke samenkomst van niet verloren
liefde en jeugd ontroerde Adam, zijn hart
door zang, bloemenkransen en dansmuziek
verblijd, en, neigend naar overgave aan lust
in zijn Natuur, gaf hij deze verklaring:

"O, Aartsengel, die nu mijn ogen opende!
Hoeveel beter was dit visioen, dat hoop
op vredige dagen belooft; de twee vorige
voorspelden haat en dood en ergere pijn,
maar hier leek Natuur haar doel vervuld!"

Daarop antwoordde Michaël: "Bepaal niet
wat goed is naar 't verschaft plezier, hoewel
't natuurlijk lijkt; Voor nobeler doelen ben jij
geschapen, heilig en rein, naar Gods maatstaf.
De vrolijke tenten die je zag, dat waren
de tenten der goddelozen waar het ras
zal wonen van hem die zijn broer doodde;
Ze lijken wijs in kunsten die 't leven veraangenamen,
vindingrijk, maar hun Maker, alsook
Zijn gaven vergetend wiens Geest hen onderrichtte.
Toch zullen ze schoon nageslacht verwekken:
Die troep schoonheden die godinnen geleken,
zo speels, vlot en opgewekt, ontbreekt het
aan al 't goede dat de huiselijke vrouw  
tot eer strekt; Die anderen zijn slechts gekweekt
naar de smaak van wellustige hunkering:
om te zingen, te dansen, zich op te smukken,
hun tong te kwispelen en hun ogen te rollen!
Voor hen zullen die nuchtere mannen hun leven
als vrome zonen van God opgeven, hun deugd
en reputatie vergooien aan de listen
en de lachjes van die mooie atheïsten:
Nu baden zij in vreugde (dra zullen zij
in ruimer water zwemmen!) en lachen, waardoor
de wereld later een zee van tranen zal schreien."  

Beroofd van zijn korte vreugde, sprak Adam:
"O, spijt en schande dat zij die zo goed leven
en goed begonnen slinkse paden bewandelen
of halverwege falen! Maar ik blijf zien
dat het ongeluk dat de man is overkomen
als zelfde oorzaak bij de vrouw begint."

"Met de verwijfde zachtheid van de man
begint het", zei de engel; "Hij zou beter
standhouden door wijsheid en de hem verleende
hoge gaven. Hier komt het volgend tafereel."

Een weids gebied ontsloot zich aan Adams blik:
steden met ertussen landbouwgrond,
mensensteden met hoge poorten en torens,
gewapende gevechten, brute oorlogstronies,
zwaar gebeende drieste reuzen, sommigen
wapens zwaaiend, anderen hun ros bedwingend,
alleen of in slagorde opgesteld,
te paard of te voet, niet voor praalvertoon;
Daar drijft een bende, uitgestuurd voor voedsel,
een kudde vee voort: mooie ossen
en koeien uit de vette weiden, of woldieren,
ooien en blatende lammeren over de vlakte
als hun buit. De herders ontsnappen nauwelijks,
maar krijgen hulp, waarna een bloedbad volgt;
In wreed toernooi beuken d' eskaders opeen;
Waar laatst nog vee graasde, ligt 't bloedig veld
met lijken en wapens volgestrooid, verlaten;
Anderen slaan rond een sterke stad
hun kamp op voor belegering met stormram,
ladder en tunnel; De muren verdedigen anderen
met speer, pijl, boog, stenen en zwavelvuur.
Aan elke kant slachting en heldendaden.
Elders roepen scepterdragende herauten
de Raad bijeen aan de stadspoort: Meteen
verzamelen grijze mannen, vermengd met krijgers,
en toespraken worden gehoord; Maar dra
ontstaat tegenspraak, tot uiteindelijk
één opstaat van middelbare leeftijd,
wijs van aanzien, die spreekt van goed en kwaad,
van recht, religie, waarheid en vrede, en 't Oordeel
van Boven: Oud en jong jouwen hem uit
en zouden hem met gewelddadige handen
hebben gegrepen, had een neergedaalde wolk
hem niet ongezien door 't plebs meegevoerd.
De wet van 't zwaard en onderdrukking volgde
door de hele vlakte, zonder schuilplaats.
In tranen keerde Adam zich klagend
en verdrietig naar zijn gids: "Wie zijn
deze doodsdienaars, geen mensen die zo
onmenselijk dood zaaien onder mensen
en de zonde vertienvoudigen 
van hem die zijn broer doodde; Want wie
ze slachten, zijn dat niet hun eigen broeders?
Maar wie was die rechtvaardige die, goeddoend,
verloren was had hemel hem niet gered?"

Hem antwoordde Michaël: "Die je zag,
zijn de vruchten van slecht gepaarde huwelijken
waar goed met kwaad verbonden werd, die uit
zichzelf nooit mengen en ondoordacht versmolten
zijn; Zij telen wonderlijke wezens
naar lichaam en geest zoals de reuzen, befaamd
omdat uitsluitend kracht nu wordt bewonderd
en moed en heldhaftigheid wordt genoemd;
Slechts het winnen van veldslagen, onderdrukken
van volken en het aanslepen van roofbuit
na oneindig bloedvergieten brengt hen
op het toppunt van glorie, en om die daden
van triomf worden zij grote veroveraars,
en als goden of Gods zonen beschermers
van de mensheid, zij, die eerder verdelgers
en gesel der mensheid zijn. Aardse reputatie
verwerft men zo terwijl de meest verdienstelijke
verborgen blijft. Maar hij, de zevende na jou
en enige deugdzame in een perverse wereld,
haat men daarom en wordt belaagd door vijanden
daar hij alleen deugdzaam durfde te zijn
en de pijnlijke waarheid bracht: dat God
en Zijn heiligen hen kwamen oordelen:
Hem heeft de Allerhoogste zoals je zag
in een geurwolk met vierspan ontvoerd
om met God in zaligheid te toeven,
vrij van sterven; Om de beloning te zien
der Goeden en welke straf de slechten wacht, 
richt nu je blik op 't volgend tafereel."

Adam zag dat alles veranderd was:
de bronzen oorlogskeel brulde niet meer,
alles was nu vrolijkheid en spel,
wellust en wangedrag, feest en dans,
lukraak huwen of hoererij, verkrachting
of overspel waar vluchtig schoon hen lokte;
van braspartij naar burgertwist. Tot eindelijk
onder hen een eerbaar man opstond
en zijn afkeer voor hun daden uitsprak
en hun manier van leven; Vaak bezocht hij
hun samenkomsten (vieringen en festivals)
en preekte bekering en berouw als tot
zielen in een kerker bij nakend Oordeel.
't Was vergeefs. Toen hij dit inzag, staakte
hij de strijd en trok hij met zijn tenten
ver daar vandaan; Op de berg velde hij
de hoogste bomen en begon te bouwen
aan een schip met uiterst brede romp;
Hij mat in el de lengte, breedte en hoogte
rondom geteerd met aan een zijde een deur
gemaakt; Dan sloeg hij ruime voorraad op
voor mens en dier, toen Zie! Hoe wonderlijk!
van iedere diersoort, vogel of insect
er zeven binnenkwamen en in paren,
als laatste de oude en zijn drie zonen
met vier vrouwen; En toen sloot God de deur.
Intussen rees de zuidenwind, zwartgevleugeld
en wijd zwevend de wolken samendrijvend
onder de hemel, gevoed door damp en waseming,
donker en vochtig, die de heuvels opwaarts
zonden; 't Verdikte firmament was nu
een donkere zoldering waaruit de regen
overvloedig stroomde tot de Aarde
niet meer te zien was; Nu dreef de ark,
omhooggekomen, en voer met snavelbek
veilig over de golven; Alle huizen 
verdwenen onder de vloed met al hun praal
rollend in 't diep; Zee bedekte zee,
zee zonder oevers; In de paleizen
waar ze weelderig heersten, wierpen zeemonsters
nu hun jongen; wat van de talrijke mensheid
restte, zat samengepakt in een bootje. 

 

Hoezeer heb je geleden, Adam, te zien
hoe heel je nageslacht zo droevig eindde
door ontvolking! Een andere vloed van tranen
verdronk ook jou toen in verdriet, bezweken
als je zonen, totdat de engel je zachtjes
op deed staan en je, hoewel ontroostbaar
als een vader die rouwt om zijn kinderen
die hij eensklaps zag vernietigd worden,
moeizaam je klacht onder woorden bracht:

"O, helaas voorzien visioen! Beter
te leven zonder kennis van de toekomst;
dan droeg ik alleen mijn deel van 't kwade,
dag na dag voldoende zwaar! De last
van vele eeuwen drukt nu ineens op mij,
en kwelt mij vroeggeboren voor 't ontstaan
door in mijn geest te tonen wat nog komt.
Wee hem die van tevoren tracht te weten
wat hem en zijn kroost zal overkomen;
Gewis komt het kwaad dat zijn voorkennis
niet voorkomen kan: toekomstig kwaad
zal hij niet minder in angstige afwachting
dan werkelijk voelen; Echter, deze zorg
ligt achter ons: Er zijn geen mensen meer
om te waarschuwen! Die paar ontsnapten
zullen dwalend in die waterige woestijn
worden verteerd door honger en angst. Mijn hoop
werd bedrogen dat, eens het geweld en oorlog
op Aarde gestopt, alles beter zou worden,
bekroond door vrede tot in de lengte der dagen
van de mensheid, want nu zie ik dat vrede
even erg als oorlog de mens bederft.
Hoe komt het zo? Vertel me, hemelse gids
en ook of 't mensenras hier eindigen zal."
Daarop zei Michaël: "De laatsten die je zag
in weelde en triomf, zijn zij die eerst
uitblonken in moedige grootse daden,
maar aan ware deugd ontbrekend; die na
veel bloedvergieten en onderwerping van naties
faam, titels en rijke buit verwierven
in de wereld, en dan hun leven richtten
op plezier, gemak en luiheid, overdaad
en lust, tot losbandigheid en trots
in vrede vijanden van vrienden maakte.
Ook wie zijn vrijheid verloor, als overwonnene
en slaaf door oorlog, verliest alle deugd
en vrees voor God die hen in de strijd
vanwege hun huichelachtige vroomheid niet hielp
tegen de belagers; Hun ijver koelde
en ze wilden niets anders dan rustig leven,
werelds en bandeloos, met wat hun heren
overlieten om te genieten; want d' Aarde
kan met haar overvloed matigheid beproeven;
Zo verwordt en ontaardt alles:
recht en matigheid, waarheid en trouw
wordt vergeten, behalve door één man,
de enige Zoon van licht in duistere tijd,
ondanks het kwade goed, ondanks verlokking,
gewoonte en een hatelijke wereld
geen verwijt, hoon of geweld vrezend,
vermaant hij hen hun boze wegen en leidt 
hen naar de paden van gerechtigheid, 
veel veiliger en vol van vreugde; Hij kondigt
de vergelding aan op de berouwlozen,
Hij zal gehoond vertrekken, maar door God
opgemerkt, en op Zijn bevel
bouwt hij een wonderlijke Ark, zag je,
om zichzelf en zijn gezin te redden
uit een tot ondergang gedoemde wereld.
Nauwelijks zijn mensen en dieren, uitverkoren
voor het leven, veilig aan boord en beschut,
wanneer alle hemelcataracten
zich openen en d' Aarde dag en nacht
overstromen, alle ondergrondse 
bronnen barsten en d' oceanen zwellen
zodat de kusten verdwijnen; Het water zal rijzen
tot de berg van dit Paradijs
door machtige golven van hier wordt verplaatst,
gedreven door de hoorns van de vloed,
met al zijn groen vernield en bomen afdrijvend
naar de monding om daar wortel te schieten
als zout en kaal eiland, achtervolgd
door zeehonden, orka's en krijsende zeemeeuwen.
Dit leert je dat God aan geen enkele plaats
heiligheid hecht indien niet door mensen
gebracht die er komen of verblijven.
En kijk nu toe wat verder zal gebeuren."

Adam zag de romp van d' Ark op 't water
dat nu daalde na 't vluchten der wolken, gedreven
door felle noordenwind die het gelaat
der vloed in rimpels droogde, als door verval;
Op de vloeibare spiegel vuurde de zon
zijn hete stralen en dronk de frisse golven
gulzig op waardoor de vloed terugtrok
van stilstaand meer naar krimpende ebbestroom,
die steels vergleed naar 't diep dat nu opnieuw
zijn schotten sloot zoals de hemel zijn ramen.
Nu drijft de Ark niet meer, maar lijkt gestrand
op de bodem van een hoge bergtop,
en de toppen van heuvels en rotsen verschijnen;
Snelle stromen stuwen hun woest getij
de terugtrekkende zee in; Een raaf
vliegt uit de Ark, en na hem een duif,
een zekere boodschapper, keer op keer
uitgestuurd om te zoeken naar
een groene boom of grond om op te landen;
Van haar tweede reis komt zij terug
met een olijfblad in haar bek, 't vredesteken:
Droge grond verschijnt, en uit zijn Ark
daalt d' oude vader neer met zijn gevolg;
Hij heft zijn handen en slaat zijn ogen ten hemel
als dank, en ziet dan boven zich een wolk
van dauw met daarin een regenboog met drie
opvallende blije kleuren als aankondiging
van vrede en een nieuw verbond met God.
Waarop Adams hart, eerst zo droef,
zich zeer verheugde en zo zijn vreugde uitsprak:

"O, Hemelse Leraar, die de toekomst toont
alsof het nu gebeurt, ik word herboren
bij dit laatste visioen, verzekerd dat de mens
zal leven met alle wezens en hun zaad bewaart.
Veel minder treur ik nu om een wereld
van vernietigd slecht kroost dan dat ik
me verblijd om die Ene, zo goed
en volmaakt dat 't God belieft uit hem
een andere wereld te telen en Zijn toorn vergeet.
Maar zeg me wat gindse gekleurde banen zijn,
welvend als over Gods gestilde voorhoofd,
of dienen ze als een bloemige rand ter binding
van de waterige randen van die dauwwolk
opdat die de Aarde niet meer overstroomt?"

"Dat heb je juist vermoed", zei de Aartsengel,
"zo inschikkelijk koelde God Zijn toorn,
hoewel d' ontaarde mens Hem eerst zo griefde
in Zijn hart, toen Hij neerblikte
en zag hoe geweld de Aarde vervulde
en alle vlees verderf bracht; Eens weg,
vindt in Zijn ogen één man zo'n genade
dat hij mildert en de mensheid spaart,
en in een nieuw Verdrag overeenkomt
geen zondvloed meer te sturen, noch de zee
buiten haar grenzen toe te laten, noch regen
de wereld met mens en dier te verdrinken;
Wanneer Hij echter een wolk brengt, met daarin
een driekleurige boog, zal ieder die 't ziet
zich het Verdrag herinneren: Dag en Nacht,
zaaitijd en oogst, hitte en berijpte vorst
gaan zo hun gang, tot vuur alles zuivert,
zowel Hemel als Aarde, voor de rechtvaardigen." 





















 

 

























.